Amini’nin vefatının 1’inci yılı: ‘Kadınlar kaygı duvarını aştı’

İran’da ‘saçlarını İslami kurallara uygun örtmediği’ gerekçesiyle ‘ahlak polisi’ tarafından gözaltına alınan 22 yaşındaki Mahsa Jîna Amini’nin katledilmesinin üzerinden bir yıl geçti. Amini’nin vefatıyla başlayan protestoların şiddet yoluyla bastırılmaya çalışıldığı ülkede, bayanların da hak uğraşı devam ediyor.

BBC’ye konuşan Batılı bir diplomatın iddiasına nazaran, şu anda ülke çapında bayanların aşağı üst beşte birinin başını örtmeden sokağa çıkarak iktidara meydan okuyor. Müzik eğitimini sürdüren ve kamusal alanda başını örtmeyi reddeden bayanlardan olan 20 yaşındaki Tahranlı öğrenci Donya da “Geçen yıldan bu yana o kadar çok şey değişti ki” diye konuştu. Donya gözaltında cinsel hücuma uğrayan bayanlar tanıdığını ve hicab giymediği için ceza olarak meyyit yıkamaya mahkum edilen bayanlar olduğunu anlattı.

‘BU OLAYLAR REJİMİ TEK TARAFLI BİR ÇIKMAZ SOKAĞA SOKTU’

Ülkeden müşahedelerini paylaşan Batılı diplomat ise Tahran’ın şık ve varlıklı mahallelerinde başını örtmeyen bayanların oranının beşte teğin de üzerine çıktığını ancak bu başkaldırının yalnızca başşehre has bir olgu olmadığını söyledi. Diplomat, “Bu coğrafik olmaktan fazla kuşaksal bir şey. Yalnızca eğitimli ve zeki gençler değil, akıllı telefon kullanan her genç beşerden kelam ediyoruz. Bu da köylere kadar her yere gidiyor” dedi. Amini’nin vefatının rejim açısından çok büyük ve ölümcül bir dönüm noktası olduğunu belirten diplomat, “Bu olaylar rejimi tek taraflı bir çıkmaz sokağa soktu. Bilmediğimiz tek şey, sokağın uzunluğu” dedi.

Amini’nin vefat yıldönümünde yeni bir şov dalgası ihtimaline karşı iktidar yaygın bir gözaltı kampanyası yürüttü. Alınanlar ortasında bayan hakları aksiyoncuları, gazeteciler, müzisyen ve müzikçiler ve şovlarda öldürülenlerin yakınları var. Rejime dayanak vermediği düşünülen akademisyenler de işlerinden atıldı. Lakin ülkedeki sessiz direniş devam ediyor.

‘YÖNETİMİN İLAN PANOLARINA “KADIN, HAYAT, ÖZGÜRLÜK” YAZILIYOR’

Donya, başşehir Tahran’da idarenin ilan panolarına, metro duvarlarına hâlâ daima geçen yılki isyanların simgesi haline gelen #Mahsa, “Kadın Hayat, Özgürlük” üzere sloganların yazıldığını anlattı. Donya ve BBC’nin görüştüğü öbür bayanlar hareketlerini destekleyen birçok erkek de olduğunu söyledi. Donya, “Bazıları sokağa çıkarken kolsuz giysiler ya da şort giyiyor, makyaj yapıyor zira bunlar erkeklere yasaklanan şeyler. Birtakım erkekler ne kadar tuhaf olduğunu sergilemek için hicab giyiniyor” diye konuştu.

‘AHLAK POLİSİ’ YİNE SOKAKLARDA

Ahlak polisi devriyeleri Mahsa Amini şovları sırasında bir mühlet kaldırılmıştı fakat son haftalarda yeniden sokaklardalar. Tekrar de Donya, devriyelerin yeni şovları kışkırtabileceği endişesiyle, direkt müdahaleden kaçınıyor göründüklerini söyledi.

Fakat yetkililer geçen yıl içerisinde toplum üzerindeki kontrollerini öteki biçimlerde kurmaya çalıştı. Başını örtmeyen bayanlara mal yahut hizmet sunan yüzlerce işyeri kapatıldı, başını örtmeyen bayanların kullandığı araçlara el kondu ya da ceza kesildi. Şu anda başını örtmeyen bayanlar, 5 bin ile 500 bin riyal ortası yani 12 cent ile 11,83 dolar ortası para cezası ile 10 gün ile iki ay ortası mahpus cezasına çarptırılabiliyor.

‘BİR DAHA YAKALANIRSAM OTOMOBİLİME EL KONULACAKMIŞ’

32 yaşındaki Bahare’nin telefonuna, Tahran’da başı açık gezdiği kameralara yakalandıktan sonra, yetkili makamlardan üç yazılı bildiri gelmiş. Bahare bir daha ‘yakalanırsa’ otomobiline el konulacağını aktardı. Bahare’nin metroya ve alışveriş merkezlerine girişi de saçı açık olduğu için engellenmiş. En zorlayıcı olan ise öğretim yılı sonunda oğlunun okulunda yapılan merasime katılmasına müsaade verilmemesi olmuş. Bahare, “Kalbim küt küt atıyordu. Çok heyecanlıydım. Büyük bir tabuyu kırmış üzere hissettim” diye konuştu.

Bahare, “Başımı örtmemek sivil itaatsizliğimi göstermenin tek yolu” diyerek şunları anlattı: “Sadece hicab kullanmakla ilgili değil fakat birebir vakitte diktatörlüğün bütün maddelerine karşı. İranlıların son 43 yıldır çektiği bütün sıkıntılara karşı. Karalar giyerek çocukları için yas tutan bütün anneler ve babalar için sürdüreceğim hareketimi.”

‘KONU YALNIZCA BAŞÖRTÜSÜ DEĞİL, BAYANLAR EŞİT HAKLAR TALEP EDİYOR’

Başını açarak ülke idaresini eleştiren ve bu sebeple 4 ay tutuklu kalan sinema imalcisi Müjgan Ilanlou’ya nazaran rejime yönelik çok yaygın bir öfke olduğu kesin. Ilanlou, ağustos ayında, korkutmak için yine gözaltına alındığını anlattı.

“İran’ın bayanları endişe duvarını aştı” diyen üretimci, bir yandan da son baskıların çok ağırlaşması nedeniyle geçen ay 10 gün boyunca, nizamlı olarak kamusal alanda başörtüsüz fotoğraflarını paylaştığı Instagram hesabını kapattığını söyledi.

“Bu bir kısa aralık koşusu değil, bir maraton” tabirlerini kullanan Ilanlou, bunu ABD’de haklar ve özgürlükler hareketinin fitilini ateşleyen, Rosa Park’ın bir otobüste yerini beyaz bir adama vermeyi reddettiği o ünlü direnişe benzetti: “Rosa’nın yerini beyaz adama vermeyi reddetmesi, bir insanın otobüste oturup oturmamasıyla ilgili değildi. Bu, başkalarına verilen bir ‘Ben sizden korkmuyorum. Bakın, ne kadar güçlüyüm’ bildirisiydi.”

Bu metodun İran’da da başarılı olduğunu söyleyen Ilanlou’ya nazaran, erkeklerin bayanlara yönelik tavrı, ülkenin en muhafazakar bölgelerinde bile değişmiş. İranlı üretimci, bir toplumsal ihtilalin yaşanmakta olduğunu görüşünde: “Toplum, Mahsa öncesi periyoda dönmeyecek. Sokaklarda, metroda, çarşılarda erkekler artık bayanlara hayranlıkla bakıyor ve yüreklerini alkışlıyor. Çok enteresandır, Kum, Meşher ve İsfahan üzere çok dindar kentlerde bile artık bayanlar başlarını örtmüyor.” Ilanlou, bu başkaldırının toplumsal sınıfları da enine kestiği görüşünde.

Yapımcı, sokak satıcılarının metroda başlarını açtığını, geçen yıl tutulduğu Karçak Cezaevi’nin bitli koğuşunda, 11 yaşında çocuk sahibi olmuş fakir bir genç bayanın başını örtmeyi reddettiğini aktardı. Bahis yalnızca hicab da değil. Ilanlou bayanların artık evlilikte eşit haklar üzere taleplerle de geldiklerini söyledi.

‘İRAN HER AN PATLAMAYA HAZIR BİR BARUT FIÇISI GİBİ’

Eski bir fabrika müdürü olan Elahi Tavokolyan da şu anda İtalya’nın Milano kentinin varoşlarından birinde 10 yaşına gelen ikiz çocuklarından uzakta yaşıyor. Geçen yıl eylül ayından evvel hayatında hiçbir şova katılmamış olan Tavokolyan, ülkenin kuzeyinde İsfarayen’de yapılan bir şova polisin açtığı ateş ile yaralanmış.

“Çocuklarla beraberdim ve okulları için gereken şeyleri alıyorduk” diyen Tavokolyan, evvel Türkiye’ye kaçtığını, buradan İtalya’ya tıbbi münasebet ile bir vize almayı başardığını ve hekimlerin burada polisin açtığı ateşte kaybettiği sağ gözünü alıp yerine bir cam göz yerleştirdiğini anlattı. Artık gözünü kapatabilmesi için bir ameliyat daha olması gerekiyor. Esfarayen’e dönüp çocuklarını yine görmenin inançlı olup olmadığını bilmiyor.

İnsan hakları kümeleri Mahsa Jîna Amini’nin gözaltında mevti ve onu izleyen bastırma harekatı ile ilgili olarak hiçbir İranlı yetkilinin yargılanmadığını hatırlatıyor. Üstelik rejim geri adım da atmıyor. Tam bilakis, parlamentoya şu sıralarda sunulmuş yeni Hicab ve İffet Yasası ile, başını örtmeyen ‘ve diğerlerini da örgütlü olarak buna teşvik eden’ bayanlara kesilecek para cezaları 23 bin dolara, mahpus cezaları 10 yıla kadar yükseltiliyor.

Bu, Birleşmiş Milletler (BM) insan hakları uzmanları tarafından “Toplumsal cinsiyet apartheid’ı” olarak niteleniyor. Bayanlar ise direnişini sürdürüyor. New York merkezli İran İnsan Hakları Merkezi’nden Jasmin Ramsey’ye nazaran, “İran bir barut fıçısı üzere ve bir kıvılcımla her an patlamaya hazır.” (BBC Türkçe)