Henry Miller’ın kitabı ‘Yazmak Üzerine’den tadımlık kısım

Henry Miller*

Ben de herkes kadar şimdiki düzenin bir parçasıyım. Onunla yoğruldum, biçimlendim; ona isyan ettim. Sonunda kabullenmek zorunda kaldım, yoksa kalbim kırık ölecektim. Lakin içinde bulunduğum şartları kabullenmem onları onayladığım manasına gelmiyor. Ben her vakit kendi bildiğim üzere yaşamaya çabaladım, çabalamaya da devam edeceğim. Kimseyi öldürmek, kimsenin malını mülkünü elinden almak, kimseye benim üzere düşünmediği için zulmetmek istemiyorum. Tek maksadı hayatı dolu dolu yaşamak olan barışsever bir adamım ben. Kulağa kolay ve sıradan gelebilir, ama bunu gerçekleştirmek ömrümün büyük bir kısmını aldı.

Yazar olmak kolay olmadı benim için. Yazmaya lakin otuz üç yaşında teşebbüs edebildim. O vakit bile başladığım söylenemez. Bir daha hiç kimse için çalışmamaya, kendi kendimin efendisi olmaya ve sanat icra etmeye karar verdiğim 1924 yılından 1934 yılına kadar yazdığım hiçbir şey yayımlanmadı, mecmualarda çıkan üç dört önemsiz öyküm dışında. İlk kitabım Yengeç Dönencesi Paris’te, Obelisk Press tarafından 1934 yılında yayımlandı. İnsan ve sanatçı olarak kişiliğimi de Paris’te bulduğumu eklemeliyim.

Alanımda ustalaştığım o on yıl boyunca yayımlanmamış bir muharrir olarak kaldım; bu da kitaplarımın pornografik ve müstehcen bulunmasından değil, henüz kimliğimi bulamamış olmamdan kaynaklanıyordu, artık eminim. Kendi sesimi Yengeç Dönencesi’ni yazarken buldum. Eleştirmenler bu kitabın sözde karakterini tanımlamak için çeşitli imgeler yarattılar. Halbuki çok kolay bir biçimde tanımlanabilirdi, tek yapmaları gereken bunun bir iç dökme, bir rahatlama denemesi olduğunu söylemekten ibaretti. Kitap güzel, klâsik ya da uygun edebiyat tarifine uymasa da doğumunu kaçınılmaz kılan şartlar göz önünde bulundurulduğunda olağan ve doğaldı. Eleştirmenler, çoğu en azından, yirmi yıl sonra onun önemli bir eser, hatta bir sanat yapıtı olduğunu teslim ettiler.

(…)

Şimdiye kadar yazdıklarım hayatıma ve kitaplarıma aşina olmayanları bilgilendirmeye yönelik bir giriş sayılabilir. Daha dolaysız ve sarih olmak ismine, bütün samimiyetimle, kendimi sözcüklerle tabir etmekteki asıl maksadımın kendimi utanmadan, olabildiğince açık ve çıplak halde sunmak olduğuna inanıyorum. Bunu yapmayı neden istediğim sorulacak olursa yalnızca şöyle cevap verebilirim; çünkü doğam ve mizacım beni buna zorluyor. Ben hayatla ilgileniyorum, hayatın büsbütün, her yönden. En âlâ bildiğim hayat kendi hayatım. Kendi hayatımı inceleyerek, detaylı bir biçimde betimleyip pervasızca ifşa ederek pekiştirilmiş ve efsunlanmış olarak geri sunduğuma inanıyorum. Bu, bir müellife yaraşır bir görev ve bunu benden önce yapan pek çok ünlü muharrir var.

Yazmak Üzerine, Henry Miller, Çeviren Avi Pardo, 245 syf., Siren Yayınları, 2023.

Cinselliğin ömrün önemli bir parçası olduğu tartışma götürmez. Cinselliğin hayattaki rolünün ya da öneminin şahıstan bireye değiştiği de genel olarak kabul görür. Asıl sorulması gereken soru şu güya – hayatın cinselliğe dair gerçeğinin ne kadarından edebiyatta da yararlanabiliriz? Tahminen asıl sıkıntı bu değil, tahminen de asıl problem cinselliğin sunuluş biçiminde. Özetle, soruyu şöyle sormak gerek: Sanat yapıtında cinselliğe doğru ya da yanlış yaklaşım söz konusu olabilir mi? Bu da bizi çabucak bir sonraki soruya götürür: Doğru yaklaşım ahlakçının, sansürcünün, polisin yaklaşımı mıdır? Ya da, yeğlerseniz, sanatta neyin doğru neyin yanlış olduğuna karar verecek son merci yasa koyucuları aracılığıyla Devlet mi olmalıdır?

Bana öyle geliyor ki ahlak bekçilerinin kısıtlayıcı çabaları yasaklı edebiyata ulaşabilmenin bizi hayvanlar üzere davranmaya sevk edeceği düşüncesi üzerine heyeti. Lakin böyle düşünmek hayvanlar âlemini karalamak üzere geliyor. Birebir vakitte tutkuyu, insanın en önemli özelliğini karikatürleştiriyor. İnsan tutkusunun skalası neredeyse sonsuzdur ve akıl sır ermez yüksekliklere, derinliklere ulaşır. Tutku, tam da bu kadar uç noktaları kapsadığı için insanlığımızın mihenk taşıdır. İnsan, dünyadaki bütün canlıların içinde davranışı önceden kestirilemeyen tek canlıdır. Hepimizin içinde yaratıdan bir parça var. Özgürlüğümüz azıcık kısıtlandığında bile ruhen sakatlanırız. Bizi bütün kılan, insan yapan, doğamızın çeşitliliğinin farkında olmak ve bizi oluşturan sayısız öğeleri bütünleştirmektir. Din bizi aziz ya da uygun yurttaş haline sokabilir; ama bizi sapına kadar insan yapan özgürlüğümüzdür. Bütün hayatlarını zihinsel prangalarla yaşamış olanlar için dehşet verici bir sözcük.

“Virgilius’un Birtakım Dizeleri Üzerine,” başlıklı denemesinde Montaigne şöyle der: “Bu kadar doğal, bu kadar gerekli, bu kadar yasal olan cinsel ilgi insanlığa ne yaptı ki ondan utanmadan söz edemiyor, önemli ve düzgün sohbetlerimizin dışında tutuyoruz? Öldürmek, soymak, ihanet etmek üzere sözcükleri cesurca kullanıyor, meğer ötekini dillendirmeye lakin fısıltıyla cüret edebiliyoruz. Onu sözcüklerle ne kadar az solursak zihnimizi onunla doldurmakta o kadar özgür olduğumuz sonucu mu çıkıyor bundan? Çünkü gülünçtür ki en az kullanılan, en az yazılan ve üstü en çok örtülen sözcükler en güzel bilinen ve anlaşılan sözcüklerdir. Hangi yaşta ve hangi ahlak değerlerine sahip olursa olsun, o sözcükleri ekmek sözcüğünü bildiği kadar âlâ bilmeyen tek kişi bulamazsınız…”

Müstehcenliğin uyandırdığı dehşet ve dehşetin, özellikle çağdaş vakitlerde düşünceden çok kullanılan lisandan kaynaklandığı kanısındayım. İlkel tabularla karşı karşıyayız güya. Ekseriyetle cinsellikle bağlı olmayan muhakkak sözcüklerin, muhakkak sözlerin “yasak” addedilmeleri gerçekten şaşırtan. Bu yazılı imgeler karşısında dumura uğrayan, sancılanan, yaralanan, dehşete kapılanlar, onlara konuşma lisanından zati aşinalar. Hepimiz bu “açık saçık,” “kaba,” “çirkin” tabirleri her gün duyuyoruz, beşikten mezara kadar. Öyleyse onlara karşı neden hâlâ bağışıklık kazanmadık? Nasıl bir büyüye sahipler ki karşılarında savunmasız kalıyoruz? Ahlakçıların bu tip sözlerin özellikle edebiyatta kullanımına karşı çıktıklarının altını çizmekte fayda görüyorum. Pekala edebiyat neden konuşma lisanından daha kutsal olsun? Yazmak da bir konuşma biçimi değil mi? Gençliği yozlaştıran -her seferinde öne sürdüğümüz o saygın sözcükle- müstehcen lisan mi yalnızca? Gençliği yozlaştıranlar çağlar boyunca öyle farklı nedenlerden o kadar çok suçlandılar ki “kötülükler” listesinin daha fazla detaylandırılabileceğine inanmak güç. Ve bu suçlamalar her vakit hayatın ruhunu hedefliyor. Hayat, tekrar tekrar görüldüğü üzere ahlaki prensiplerle, maddelerle ya da buyruklarla kısıtlanmayı reddeder. Hayatı yöneten ruhtur ve insan ruhu, ki özünde ulvidir, yenilmez kalmaya devam eder.

(…)

Bazen kendime “ahlak dışı” kitapların yasaklanmasının gerisinde daha derin bir neden yatıyor olabilir mi, diye sorarım. “Müstehcen” kitapların müelliflerinin ekseriyetle gerçeği söyleyen muharrirler olduklarını gözlemledim. Sakıncalı “ahlaksız” lisana ekseriyetle bizim kötü huylarımızı ifşa etmek için başvurur. Onların gerçekliği şok tesiri yapar çünkü gerçek her vakit çıplaktır. Vaktimizde çok yaygın olan desise ve riya, dürüst insanları patlayıcı, şoke edici bir lisan kullanmaya kışkırtır. Ama gerçeği kollarını açarak karşılayan ve hayata inananlar böyle bir lisanın kullanımında tiksinti uyandıracak bir şey görmezler. Doğrusunu söylemek gerekirse, şahsen benim “tiksinti verici” bulduğum çok az şey vardır, acımasız kötülük dışında, o da azdır. Bir konu- nun, stilin ya da yaklaşımın özü prestijiyle kınanmasını aklım almıyor doğrusu. Gündelik hayatımız çirkinlikten geçilmiyorsa birilerinin bunu tanımlayıp bütün detaylarıyla ifşa etmesi kaçınılmaz. Bilginin yayılımı ne kadar bastırılabilirse hayata dair gerçekler de o kadar bastırılabilir. Bütün bu sansürün gerçekleştirmeyi umabileceği tek şey, kaçınılmaz olanı geciktirmektir. Çünkü kitaplar, kozmostaki her şey üzere, içsel ihtiyaçlarımızı karşılamak için yaratılır. Vaktin ruhunun bir parçasıdır kitaplar. Düşünce bastırılamaz. Çeşitli sanatlarda yüzeye çıkmanın bir yolunu bulamazsa toprağı kazar, yeraltı kanallarını izler ve sonunda hayatın kaynaklarını zehirler. Dahası birtakım fikirler ne kadar tiksinti verici olsalar da yaratıcılarının korkunç kimseler olması olasılığı epey düşüktür. Fikirler havada uçuşur, sanatçı da onları kullanır. Sözde müstehcen edebiyatın bütün edebiyat türlerinin en zoru olması da ilginç bir fenomendir. Antik çağdan beri var bu, hiçbir formda korunmamasına rağmen ayakta kalmayı başardı, reklamı yapılmadan, aleyhinde söylenen onca şeye rağmen. Onun kadar güçlü bir tür daha var, o da okült edebiyat. Biri hiçbir ahlak unsurunun ya da cezalandırmanın silemeyeceği hayati bir ihtiyaca karşılık geliyor, diğeri ise bilimsel ya da dini hiçbir açıklamanın tatmin edemeyeceği içimizdeki gizem hissine.

(…)

Şu “ahlak” sözcüğü! Ne vakit duysam onun ismine işlenen suçları anımsarım. Neredeyse insanın beşere uyguladığı zulmün bütün tarihi bu sözcüğün yarattığı karışıklığın bir sonucu. Bir değil birçok ahlak anlayışı olmasının yanı sıra, görünen o ki, bütün ülkelerde, hâkim ahlak anlayışı ne olursa olsun, barış vakti için farklı bir ahlak anlayışı, savaş vakti için farklı bir ahlak anlayışı var. Savaş vaktinde her şey mubah, her şey bağışlanabilir. Kazanan tarafın işlediği bütün iğrenç ve yüz kızartıcı suçlardan bahsediyorum burada. Mağlubiyete uğrayanın, günah keçisi ilan edilenin “ahlakı” yoktur. Gerçekten ölüme değil de hayata tapıyor olsaydık, yıkıma değil de yaratıya değer veriyor olsaydık, acizliğe değil de verimliliğe inanıyor olsaydık, kendi- mize koyacağımız en yüksek amacın savaşı ortadan kaldırmak olduğu sonucuna varırdık. Kıyımdan usanmış insanların kasaplara, savaşı planlayanlara, savaş yöntemlerine karar verenlere, silah üreticilerine saldırmalarını beklersin. Şeytani boyutlara ulaşmış silahlardan söz ediyoruz. “Kasaplar,” diyorum çünkü nihayetinde bu adamlar kasaptan diğer bir şey değiller. Soğukkanlılıkla, savaş çıkmadan çok önce, diğerlerini kendileri için savaşmaya hazırlarlar; zihinlerinde dehşetin ve yıkımın her biçimini kucaklar ve işlerini sükunetle, bilinçlice, zalimce, planlarını hayata geçirmek için en uygun fırsatı bekleyerek sürdürürler. Silah altına alınan ve bu insanlık dışı makinenin çalışmasına katkıda bulunmak zorunda bırakılanlar bütünüyle temiz olmasalar bile kıyımın planlanmasından ve hazırlanmasından so- rumlu değiller. Onlar nihayetinde, bahtın beraberinde getirdiği tehlikelere bağlı olarak, ödlek ya da kahraman ilan edilecekler. Onların rolü itaat etmektir. Hiç yara almadan hayatta kalmayı başaranlar ruhen sakat kalacaklar. Yeni bir savaşla karşı karşıya kaldıklarında -çünkü her savaş yeni bir savaşa vesile olur- bu “kurbanlardan” merhametli ve bağışlayıcı olmaları beklenemez. İstemeyerek çektikleri onca acının bedelini oğullarına ve kızlarına ödetmeleri kaçınılmaz… Öyleyse diyorum ki, bu fedakârlık ve intikam bağı ahlaka ters değilse, bu da ahlaksızlık üzerine söylenecek son söz değilse, sözcüğün bir manası kalmamıştır. Bizi yıkan ve baltalayan pornografik ya da müstehcen yazılar değil; bizi asıl yıkan savaşlar ve yapılan savaş planlarıdır.

*Yazar