İktisat Dünyası… Araba grevi ve Arjantin’in garip müstakbel lideri

İlk kere oluyor.

ABD’nin üç büyük araba üreticisinde personeller birinci defa tıpkı anda greve başladı.

Detroit Three denilen (Detroit Üçlüsü) üç üreticide; General Motors, Ford Motor ve Stellantis (Chrysler) toplam 12 binden fazla araba çalışanı daha yüksek fiyat artışı ve daha güzel şartlar talebiyle Cuma günü greve gitti.

Grevin büyümesi ve uzaması halinde ABD iktisadına ve başkanlık seçimlerini etkileyeceği belirtiliyor.

TÜM ÇALIŞANLARIN İŞTİRAKİYLE BÜYÜK BİR GREV HALİNE GELEBİLİR

Üç büyük üreticide yaklaşık 150 bin emekçiyi temsil eden Birleşik Araba Emekçileri Sendikası (United Auto Workers – UAW) birinci evrede yüzde 20’lik acil artış dahil olmak üzere dört buçuk yıllık müddette yüzde 36’lık fiyat artırımı ve toplumsal yardımlarda düzgünleşme talep etti. Sendika birinci olarak yüzde 40 fiyat artışı istemişti.

Otomobil üreticileri ise dört buçuk yıllık mukavele müddeti boyunca yüzde 20 fiyat artışının üzerine çıkmadı. Ford Motor, sendikanın teklifinin şirketi iflasa götürebileceğini açıkladı.

Sendika ayrıyeten tüm çalışanlar için tanımlanmış emeklilik maaşlarının yine sağlanmasını, haftada 32 saatlik çalışma, iş güvenliği garantileri, hayat maliyetinde ek artışlar ve süreksiz personel kullanımının sona ermesini istiyor. Sendika araba üreticilerinin yüksek kârları, cömert idare ödemeleri ve MESKEN satışlarına yönelik büyük devlet sübvansiyonlarını münasebet göstererek yüksek fiyat artışları istiyor.

Aslında, bunlar “stratejik grevler”, yani sonlu fabrikalarda yapılan bir nevi duyuru grevleri… Her şirketin bir fabrikasında yapılıyor, daha uygun teklifler getirmeleri için şirketler üzerindeki baskıyı artırma amaçlı…

İşçiler ortasında öfke ve gayret kararlılığı üst seviyede, çalışanlar, tıpkı anda daima birlikte grevden yana… Çalışanların yüzde 97’si büyük fiyat artışları, hayat maliyeti düzenlemeleri ve yenilenecek emeklilik maaşları düzenlemesi, tüm süreksiz çalışanların derhal işe alınması ve işten çıkarmaların sona erdirilmesi hedefiyle greve gidilmesi tarafında oy kullandı.

Detroit Üçlüsü’nde toplu mukaveleler sona ermiş durumda fakat UAW çalışanlara katiyetle işi bırakmamalarını, üretimi sürdürmelerini ve gelişmeleri izlemelerini emretti.

Beyaz Saray İdaresi de grevleri yakından izliyor, şirketlerin CEO’ları ve sendikacılarla görüşmeler yapılıyor. ABD Lideri Joe Biden, kimsenin personellerin greve gitmesini istemediğini, fakat emekçilerin bu şirketlerin elde ettiği kârdan hisse alması gerektiğini söyledi. Doğal, her an bir uzlaşma sağlanabilir.

ABD İKTİSADININ PERFORMANSINI YAVAŞLATABİLİR

Grev, tek başına ABD iktisadında bir sakinliği tetiklemese de, dünyanın en büyük iktisadının performansını yavaşlatabilir.

Önümüzdeki haftalarda üç şirketteki 146 bin UAW sendikası üyesinin tamamını kapsayacak formda genişletilmesi halinde son 25 yıldaki en büyük otomotiv sanayisi grevi olabilir.

Tahminlere nazaran, tam kapsamlı bir grev, her gün yarım milyar dolar üretim kaybına (ABD iktisadının günlük mal ve hizmet üretiminin bedeli 73 milyar dolar) neden olabilir.

Tam kapsamlı grevin bir ay sürmesi ABD iktisadında bu çeyrekte yıllık gayri safi yurtiçi hasıla (GSYİH) büyümesinde yüzde 0.2’lik mütevazı bir düşüşe neden olabilir. İstihdam artışı süreksiz olarak negatife dönüşebilir.

ÇİN İKTİSADI TOPARLANIYOR MU?

Geçen hafta Çin’den çok olumlu bilgiler geldi. Tüketiciler arabalara ve akıllı telefonlara daha fazla para harcadı ve yaz seyahatlerinde savurganlık yaptılar; bu da temmuz ayında deflasyonist bölgeye girdikten sonra enflasyonun ağustos ayında sıfırın üzerine çıkmasına yardımcı oldu.

Kentsel işsizlik oranı geçen ay, nisan ayından bu yana birinci kere geriledi ve sanayi üretimi artışı hızlandı. Ayrıyeten, bankalar beklenenden daha fazla yeni krediler verdiler.

Ağustos ayında ülkede sanayi üretimi ve perakende satışlar artarken, krizden etkilenen emlak kesimindeki azalan yatırımlar, iktisattaki sallantılı durumun devam ettiğini gösteriyor.

Sanayi üretimi ağustos ayında bir yıl öncesine nazaran yüzde 4.5 arttı, beklenti yüzde 3.9’du. Tüketimin bir göstergesi olan perakende satışlar da tatil döneminin da tesiriyle ağustos ayında yüzde 4.6 ile süratli bir artış göstererek mayıs ayından bu yana en süratli büyümeyi kaydetti. Beklenti yüzde 3’tü.

EN BERBATIN GERİDE KALDIĞINI SÖYLEMEK ZOR

İyimser bilgiler, ekonomiyi canlandırmak için alınan son tedbirlerin meyve vermeye başladığını gösteriyor. JP Morgan da 2023 GSYİH büyümesi kestirimini yüzde 4.8’den 5’e yükseltti.

Ancak bilhassa güç durumdaki emlak kesimi nedeniyle ihtiyatlı beklentiler sürüyor, kalıcı bir toparlanma garanti olmaktan çok uzakta…

Pekin’in uzun vadeli bir yavaşlamanın kök salmasını önlemek için teşvik eforlarını artırması ve genişletmesi gerektiği konusunda ikazlar ağırlaşıyor.

ALMANYA’DA İŞLER MAKÛS: SAKİNLİK DERİNLEŞİYOR

Türkiye’nin en büyük ticaret ortaklarından, en büyük ihracat pazarı Almanya’nın iktisadı olumsuz sinyaller veriyor.

Temmuz ayında imalat endüstrinde yeni siparişler bir evvelki aya nazaran yüzde 11.7 azaldı. Bu pandeminin başladığı Nisan 2020’den beri en büyük aylık düşüş. 2023’ün birinci yarısında elektrik üretimi de geçen yıl tıpkı periyoda nazaran yüzde 11.4 düştü.

Alman iktisadı yılın birinci çeyreğindeki yüzde 0.1 daralmanın akabinde ikinci çeyrekte sıfır büyüme göstermişti. Yılın birinci yarısında gerçek fiyatlarda ve özel tüketim harcamalarında düşüş yaşandı.

Bu yıl GSYİH’nın yüzde 0.5-0.6 düzeyinde küçülmesi bekleniyor. 2022-2025 devrinde yıllık ortalama yüzde 1.2 ile Almanya’nın Avrupa’da en yavaş büyüyen ekonomilerden biri olacağı iddia ediliyor.

Almanya’da sakinliğin derinleşmesinin birkaç nedeni:

– Rusya doğal gazına bağımlı olan Alman endüstrinde bilhassa güç ağır dallar makûs bir devir yaşıyor. Ukrayna savaşı nedeniyle Rusya’dan gaz tedarikinin kesintiye uğraması ve düşük karbonlu güç kaynaklarına geçiş Alman iktisadına yaramadı.

Alman sanayisinin doğal gaz tüketimi yaklaşık yüzde 30 azaldı. Gaz tüketiminde gerileme sanayi üretiminde zayıflığa ve iktisatta sakinliğe neden oldu. Örneğin kimya sanayi üretiminin bu yıl yüzde 11 gerileyeceği iddia ediliyor.

– Enflasyon, dünya genelinde gelişmiş piyasalarda olduğu üzere Alman iktisadı için de açık bir risk oluşturuyor. Almanya’da enflasyon geçen yüzde 8.8’e çıksa da ağustos prestijiyle yüzde 6.1… Bu Euro bölgesindeki en yüksek oran…

Tüketici harcamaları geçen yıl son çeyrekten bu yana sürat kesti. Alışveriş yapanların yüksek fiyatlara reaksiyon göstermesi nedeniyle bunun tüketici talebinde düşüşe yol açacağı beklentisi yükseliyor.

– Yedi yıldır Almanya’nın en büyük ticari ortağı olan Çin ile ticari istikrar bozuluyor. Çin’den Almanya’ya otomotiv ihracatı yılın birinci yarısında yüzde 75 artarken, Almanya’nın ihracatı yüzde 21 geriledi.

Çin dünyaya araba ihracatında Almanya’yı geride bıraktı. 2023 birinci yarısında Çin’in ihraç ettiği araba adeti 1.93 milyon iken, Almanya’nın 1.42 milyon adet. Bu bilgiler Avrupa’nın en büyük araba üretim merkezi üzerindeki artan baskıyı gösteriyor. Yalnızca Çin’e değil, başka ticaret ortaklarına da daha az ihracat yapıyor.

IMF’DEN ARJANTİN’E; YA ISLAHAT YAPACAKSIN YA DA DAYANAĞI ÇEKERİZ

IMF’den en çok borç alan ve önemli bir ekonomik krizdeki Arjantin’de işler çok karışık… IMF kötü bastırıyor: Ya büyük ıslahatlar yapacaksın ya da fişi çekeriz…

Arjantin ile IMF’nin neredeyse 70 yıla yayılan güçlü bir mazisi var. Fakat bu sefer işler daha da berbata gidebilirmiş üzere görünüyor.

Bundan beş yıl evvel Arjantin, IMF’den yüksek enflasyon ve yüksek bütçe açığının damgasını vurduğu ekonomik krizden çıkmasına yardımcı olmak için 57 milyar dolarlık bir kurtarma paketi aldı.

IMF’NİN TÜM ÜLKELERDEN BİRİNCİ KURALI: FAİZ DIŞI BÜTÇE FAZLASI

O zamanki Devlet Lideri Mauricio Macri’ydi, fakat Güney Amerika’nın ikinci büyük iktisadını tekrar ayağa kaldırmayı beceremedi. Ekonomik kriz daha da derinleşti.

Halen Arjantin resesyona girmek üzere, enflasyon yüzde 100’ün üzerinde seyrediyor ve dolar rezervleri ekside… IMF’nin kural koştuğu ekonomik maksatlara ulaşılamadı.

IMF faiz dışı bütçe istikrarı üzere gayelere ulaşılamadığından ötürü ülkeye olan dayanağını çekmeyi düşünüyor. Bu türlü bir durumda Arjantin’in borçlarını ödeyememesi yani temerrüde düşmesi kaçınılmaz…

Şimdilik ekim ayındaki seçimleri bekliyor. Geçen ay yapılan ön seçimlerden sonra ön sıralarda yer alan çok sağcı Javier Milei’nin seçilmesine kesin gözüyle bakılıyor.

Milei ekonomiyi dolarize etmek istiyor ve Fon’un Arjantin’i yıllık bazda GSYİH’ya oranı yüzde eksi 1.9 olarak hedeflenen faiz dışı bütçe açığını daha süratli düşürmesi için teşvik etmesi gerektiğini söyledi.

22 Ekim seçimlerini kazanıp Aralık’ta iktidara gelse bile, Milei daha sıkı şartlar ve daha derin yapısal ıslahatlarla birlikte ve Arjantin’in 23’üncü IMF programını yürürlüğe koymak için çok güçlü bir periyot geçirecek.

MILEI GARİP BİR SİYASETÇİ; BAKIN NELER SAVUNUYOR?

Milei garip bir siyasetçi… Merkez bankacılığı ve rastgele bir emtia tarafından desteklenmeyen prestiji para ünitelerini tarihi bir sahtekarlık olarak nitelendiriyor.

“Merkez bankasını yakıp kül etme” ve peso yerine doları ve özgür piyasanın para olarak seçeceği rastgele bir malı koyma kelamı verdi. Bedelli metallere ve Bitcoin’e olumlu bakıyor.

52 yaşındaki Milei, dolarizasyon modelleriyle ilgili fikirlerini, IMF heyetiyle yaptığı görüşmede onlara da anlattı. IMF, para ünitesini dolara bağlamaya natürel ki hayır demez.

Vergiyi bir çeşit hırsızlık olarak isimlendirdi ve birçok vergiyi büyük ölçüde azaltmaya ve sonunda ortadan kaldırmaya çalışacağını söyledi.

Milei ayrıyeten hükümeti radikal bir formda küçültmek ve çok sayıda bakanlığı ortadan kaldırmak istiyor. Ayrıyeten iklim değişikliğinin bir aldatmaca olduğunu savunuyor.

MEĞERSE BATAN BANKALAR TEMEL BANKACILIK KURALLARININ UZAĞINDA İMİŞ

Geçen hafta enteresan bir açıklama da Basel Bankacılık Kontrol Komitesi’nden geldi.

Meğerse, mart ve amyıs ayları ortasında yaşanan bankacılık krizinde batan Credit Suisse ve Silicon Valley Bank üzere faalleri 1 trilyon dolardan fazla olan bankalar, temel bankacılık kurallarının oldukça uzağında imiş…

Basel Komitesi, krizin birçok eksikliği ortaya çıkardığını, bankaların idare konseyleri ve üst seviye idarenin en temel sorumluluklarını yerine getiremediğini açıkladı.

Basel Komitesi lideri Pablo Hernandez de Cos, “2023 yılında birtakım bankaların idare şuralarının ve üst seviye yöneticilerinin, bankanın stratejisini ve risk toleransını denetlemede ve en temel sorumluluklarını yerine getirmede başarısız olduklarını görmek derin tasa verici” dedi.

Bankacılık krizinde kimi bankalar batmış, kimileri kurtarılmış ve global piyasalarda şok dalgaları yaşanmıştı. Basel Komitesi, bankalar için sermaye kurallarını yazıyor ve güç durumda kalmaları durumunda ne kadar ayırmaları gerektiğini belirliyor.

ABD İKTİSADINDAN KARIŞIK SİNYALLER

ABD’de ağustos ayı enflasyonu beklentilerin biraz üzerinde geldi. Ağustos prestijiyle yıllık enflasyon yüzde 3.7 oldu. Beklenti yüzde 3.6’ydı. Çekirdek enflasyon da beklentiler dahilinde yüzde 4.3 olarak açıklandı.

Olumlu gelişme ise perakende satışların aylık 0.6 artması. Beklenti yüzde 0.1’di. Ağustos sanayi üretimi de yüzde 0.1 beklentiye rağmen yüzde 0.4 arttı.

Avrupa Merkez Bankası geçen hafta siyaset faizinde 25 baz puan artışa gitti. Faiz artışı beklemeyenler de vardı.

BORSALARDA SON DURUM: AVRUPA YÜKSELİŞTEYDİ

Wall Street haftayı küçük kayıplarla kapadı. Dow Jones haftalık olarak yüzde 0.1, S&P 500 endeksi de yüzde 0.5 ile eksideydi.

Avrupa’da borsalar bilhassa Çin iktisadından gelen olumlu haberlerle haftayı yükselişle sonlandırdı. İngiltere’de FTSE 100 endeksi son 10 ayın en güçlü haftalık artışını yaşadı. Fransa’da CAC 40 endeksi yüzde 1.9, Almanya’da DAX endeksi yüzde 1 haftalık artışlar kaydetti.

FED ÇARŞAMBA GÜNÜ FAİZDE FREN KARARI AÇIKLAYACAK

Gelecek hafta, FED’in çarşamba günkü faiz oranı kararı tahminen de global iktisat için bir yol ayrımı olacak.

Faiz oranlarını Mart 2022’den bu yana yüzde 5.25 artıran FED’in bu haftaki toplantısının sonunda oranları değiştirmemesi bekleniyor. Birçok yatırımcı ve uzman, faiz oranlarının daha fazla artırılması ihtimalinin düşük olduğuna, FED’in onlarca yıldır en saldırgan para siyaseti sıkılaştırma döngüsüne son vereceğine inanıyor.

Eğer haklı çıkarlarsa, Wall Street’te güçlü yükselişler görebiliriz. Lakin, meçhul ekonomik görünüm ve yüksek pay senedi fiyatları bu sefer yükselişi azaltabilir.

TCMB’DEN GÜÇLÜ BİR FAİZ ARTIŞI BEKLENİYOR

Sadece ABD’de değil, başta Türkiye olmak üzere İngiltere, Japonya, Çin, İsviçre, Brezilya, Endonezya ve Güney Afrika’daki merkez bankaları da faiz kararı verecekler. Ayrıyeten İngiltere, Kanada, Japonya ve Güney Afrika’da enflasyon oranları açıklanacak.

TCMB faiz kararını perşembe günü açıklayacak. Kimi uzmanlar, Merkez Bankası idaresinin yükselen enflasyonla uğraş için 10 puanlık şok bir faiz artırımını değerlendirdiğini belirtiyor. TCMB geçen ayki toplantısında faizi 7.5 puan artırarak siyaset faizini yüzde 25’e yükseltmişti.