İktisat Dünyası: Dünyada kartlar tekrar dağıtılırken Türkiye’de emeklinin sefaleti…

Ortadoğu’da insanlık dışı bir vahşet uyguluyor İsrail… Hastane bombalıyor, temiz çocuklar, siviller ölüyor. Kanlı ve çok tehlikeli bir savaş sürüyor.

Küresel kapitalizmin önde gelen isimleri bile çok dertli… En büyük bankalardan JP Morgan’ın CEO’su Jamie Dimon, dünyanın “onlarca yıldır gördüğü en tehlikeli periyotlarından birini” yaşadığını, Ortadoğu’daki savaşın güç ve besin piyasaları, global ticaret ve jeopolitik bağlar üzerinde geniş kapsamlı tesirler yaratabileceğini söyledi.

Savaş başladığından bu yana binden fazla günahsız çocuk öldü, binlercesi de yaralandı. Gazze’deki çocuklar ve aileleri yiyecek, su, elektrik, ilaç ve hastanelere erişimden yoksun durumda… 300 binden fazla çocuk konutundan edildi. Su bile yok. Netanyahu, Gazze’ye su vermiyor. UNICEF, “çocuklar kuyulardaki kirli suları kullanmak zorunda” dedi.

SAVAŞ SANAYİSİNİN, SİLAH TÜCCARLARININ DAHA FAZLA KAZANMASI LAZIM

Niye? Zira savaş sanayisinin, silah tüccarlarının daha fazla kazanması lazım… Batı basınında yer alan haberlere nazaran, şu anda silah, mühimmat vs. yetiştiremiyorlar.

Washington merkezli savunma ve ulusal güvenlik yüklü niyet kuruluşu Stratejik ve Memleketler arası Çalışmalar Merkezi’nin (CSIS) web sitesinde yer alan bir yazıda, “ABD, Ukrayna ve Tayvan’ı silahlandırırken, birebir anda İsrail’i de silahlandırabilir mi” sorusuna yanıt aranıyor.

İsrail’in de ağır biçimde silaha gereksinimi olacağı vurgulanıyor, detaylı olarak hangi çeşit silahların üretiminde zahmet olduğu ya da olabileceği tabir ediliyor. İsrail’e daha fazla askeri yardım verilmesi gerektiği savunuluyor.

SİLAH STOKLARI AZALDI DİYE PENTAGON YENİ İHALELER AÇSIN İSTİYORLAR

CNN’deki yoruma nazaran de, silah ve mühimmat stokları konusunda önemli tasalar var. Pentagon’un (ABD Savunma Bakanlığı) stoklarının giderek azaldığı ve Ukrayna ile İsrail’i desteklemek için yeni üretimlerle genişletilmesi gerektiği belirtiliyor. Bu aslında, Pentagon’un bir an evvel yeni ihaleler açıp, kanlı savaş tüccarlarının ceplerini doldurması için bir davet…

Ukrayna ve İsrail’in farklı silahlara gereksinimi varmış: Ukrayna büyük ölçüde topçu mühimmatı isterken, İsrail hassas güdümlü hava mühimmatları ve Demir Kubbe isimli hava savunma sistemi talep ediyormuş.

New York Times ise, Hamas’ın saldırısının Ortadoğu’da yeni bir savaşı tetiklemesinden yalnızca birkaç gün sonra, Amerikan silahlarının İsrail’e ulaşmaya başladığını, İsrail-Hamas çatışmasının, Amerikan silah üreticilerinin üretimini ve kârlarını ivmelendirecek güç olduğunu vurguluyor.

Gazeteye nazaran, İsrail’e daha fazla silah sağlama istikametindeki baskı, silah üreticilerinin Ukrayna’ya daha fazla silah sağlama ve Polonya üzere müttefiklerin savunmalarını güçlendirmelerine yardım etme talebini karşılamakta zorlandığı bir devirde geldi. Ayrıyeten, Çin’den gelen tehdidin arttığı algısı nedeniyle Asya’daki müttefiklerden de milyarlarca dolarlık sipariş bekleniyor.

Bu da giderek daha teknolojik ve ağır silahlara sahip bir dünyanın daha fazla savaşa sürüklenme eğiliminde olacağı demek.

SİLAHLANMA HARCAMALARI 2.2 TRİLYON DOLAR İLE REKOR KIRDI

Zaten, Stockholm Memleketler arası Barış Araştırma Enstitüsü’ne (SIPRI) nazaran, geçen yıl dünya çapındaki silah, işçi ve başka maliyetlere ait askeri harcamalar 2.2 trilyon dolara ulaştı ve bu Soğuk Savaş devrinden sonra dolar cinsinden enflasyondan arındırılmış en yüksek sayı…

Silah üreticileri için kârlı bir devrin başladığını Wall Street’ten de anlayabiliriz. Çatışmanın başlangıcından Cuma gününe kadar olan müddette Lockheed Martin, General Dynamics ve Britanya’nın BAE Systems üzere büyük silah şirketlerinin payları yüzde 10-12 arttı. Northrop Grumman yüzde 16, Leopard 2 tanklarının silahlarının üreticisi Alman Rheinmetall şirketinin payları ise yüzde 17 arttı.

Sadece ABD değil, Rusya’nın iktisadı de giderek Ukrayna’daki savaş üzerinde yapılanıyor. Rusya’da hükümet geçen ay sonunda ülkenin önümüzdeki yıl harcamalarının yaklaşık üçte birinin (109 milyar dolar) “ulusal savunmaya” ayrılacağını belirtti. Bu şu demek; ülkenin ulusal gelirinin yüzde 6’sı savaşa aktarılıyor ve bu işgalden evvelkinin iki katından fazla…

PEKİN’DE ‘İKİ DOSTUN’ MANALI BULUŞMASI VE VERİLMEK İSTENEN MESAJ

Tarihi nitelikte bir gelişme de, ABD Lideri Joe Biden’ın takviye emelli İsrail ziyaretiyle çabucak hemen birebir saatlerde Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’in Pekin’e gitmesi oldu. Biden, hastane bombalamasının çabucak ertesinde İsrail başkanı Netanyahu ile kucaklaşırken, Putin “dostum” dediği Çin Devlet Lideri Şi Cinping ile buluştu.

Putin, Çin’in Asya, Avrupa ve Afrika’yı lojistik ve yol projeleriyle birbirine bağlamayı amaçlayan Nesil ve Yol Teşebbüsü’nün 10. yılında düzenlenen forum için Pekin’deydi. Foruma birden fazla gelişmekte olan ülkelerden 130’un üzerinde ülkenin temsilcileri katıldı ve toplam 97 milyar dolarlık mutabakat imzalandı.

Putin ve Şi Cinping, bu buluşma ile global nizamı tekrar şekillendirme gayelerini bir kere daha duyurmayı amaçlıyorlardı. İki önder “daha adil, çok kutuplu bir dünya inşası” vurgularını tekrarladılar.

Putin, Pekin ziyareti öncesinde Çin medyasına “Şi Cinping bana “dostum” diyor, ben de ona “dostum” diyorum” dedi. Putin, çok kutuplu bir dünyanın şekillenmekte olduğunu ve Şi Cinping tarafından öne sürülen kavram ve teşebbüslerin son derece manalı ve kıymetli olduğuna belirtti.

İki önder, Batı’ya ne kadar güçlü bir dayanışma içinde olduklarını kanıtlarken, başka yandan Çin global nüfuzunu ve bunu genişletme niyetini de ortaya koydu.

Çin ile Rusya ortasındaki ticaret yılın birinci dokuz ayında yüzde 30 arttı ve 2023’teki toplam ticaretin geçen yılın rekor olan 190 milyar doları geçmesi bekleniyor. Rusya’nın petrol ihracatının üçte birinden fazlası Çin’e gidiyor.

ÇİN, GLOBAL TESİR KAZANMAK İÇİN 1 TRİLYON DOLAR YATIRIM YAPTI

Çin başkanı Şi Cinping’in bundan 10 yıl evvel ülkenin ekonomik gücünü ve jeopolitik yükünü genişletmek için başlattığı Nesil ve Yol Teşebbüsü süratle ilerliyor. Bu dev proje, Çin’e global kalkınmada ABD ve Dünya Bankası’na rakip olabilecek bir rol kazandırdı.

Çin, o vakitten beri güç santralleri, yollar, havalimanları, telekomünikasyon ağları ve başka altyapı projelerinin inşası için çoğunlukla gelişmekte olan ülkelere ve büyük ölçüde kredi olarak bir trilyon dolara yakın para harcadı. Asya, Afrika, Latin Amerika ile Doğu ve Güney Avrupa’nın kimi bölgelerinde ülkeleri birbirine bağlamak için Çin’in nakit gücü ve altyapı uzmanlığı kullanıldı.

Tabi Batı’dan tenkitler de var. New York Times gazetesi, Çin’in onlarca yoksul ülkenin karşılanamayacak seviyede borçlanmasına katkıda bulunduğunu, ihaleleri kendi şirketlerine yönlendirdiğini ve birtakım durumlarda ekonomik büyümeyi teşvik etmeyen kıymetli, ortalamanın altında projeler inşa ettiğini vurguluyor.

KÜRESEL PETROL PİYASASI TERTİBİ TEKRAR ŞEKİLLENİYOR

Özellikle, son üç yılda COVID-19 salgınının başlaması, Rusya’nın Ukrayna’yı işgal etmesi ve dünyanın önde gelen petrol piyasası oyuncularının jeopolitik pozisyonlarını değiştirmesiyle petrolde global nizam dramatik biçimde değişiyor. Çin ve Rusya oyunda daha fazla rol sahibi oluyor. Ve doğal ki bu durum yeni bir güçler istikrarıyla sonuçlanacak.

Öncelikli olarak ABD ve Batı’nın petrol piyasasındaki monopolleri azalıyor. Başka yandan ABD ile Avrupa ortasındaki güç pazarı daha entegre oluyor. Rusya, yaptırımlar nedeniyle Avrupa’da geri çekilirken, hissesini artırdığı Asya pazarında pozisyonunu güçlendiriyor ve petrol gelirleriyle iktisadını de beklentilerin bilakis güçlü tutabiliyor.

En büyük tüketici Çin, ucuz Rusya petrolüyle ithalat kompozisyonunu değiştirdiği üzere, tasarruf edebiliyor.

OPEC ve Rusya’nın pazardaki gücü artarken, Avrupa; Irak ve ABD petrolüne kapılarını açıyor. ABD’nin ise, stratejik petrol rezervleri inişe geçmiş durumda… Bilhassa Avrupa’ya yapılan petrol satışlarıyla ülkenin stratejik rezervlerindeki ham petrol oranı 1983’ten bu yana en düşük düzeye indi. Bu da güç güvenliğine ait tasaları artırıyor. ABD idaresi bahar aylarında aldığı kararla rezervleri kademeli olarak artıracak.

DOLAR DIŞINDA PETROL TİCARETİ ARTIYOR

Ve en değerlisi, petrol piyasasında dolar dışında yapılan süreçler artıyor. Çin ve Hindistan’ın Rusya’dan ham petrol ithalatının artması nedeniyle, dolar dışı para üniteleriyle yapılan petrol ticaretinin hissesi yükselişe geçmiş durumda…

Suudi Arabistan da Çin ile yuan üzerinden petrol ticaretine sıcak bakıyordu ve bu mevzuda adımlar atılmıştı. Son olarak Bank of China, Riyad’da şube açmıştı. Alışılmış ki, Suudi Arabistan’ın BRICS üyeliğine kabulü de Çin’in bu bahiste elini güçlendirmek için atılan bir adımdı. Tüm bu gelişmeler, ABD’nin global egemenliğinin temel desteklerinden biri olan petrodolar sisteminin sarsılması demek.

Tabii Rusya açısından kimi handikaplar var. Rusya, petrol sevkiyatının rotasını değiştirmeyi başarsa da ülkenin müşteri tabanı ziyadesiyle kısıtlı; Çin, Hindistan ve Türkiye üzere birkaç ülkeye büyük ölçüde bağımlı hale geldi. Türkiye ve Rusya’ya yönelik ham petrol yaptırımlarından muaf tutulan kimi Avrupa ülkeleri dışında Rusya’nın müşterilerinin büyük bir kısmı Süveyş’in doğusunda yer alıyor.

İsrail-Filistin savaşıyla bölgedeki varlığını tekrar güçlendirmeyi amaçlayan ABD, öbür yandan da Suudi Arabistan, Kuveyt ve de yaptırım altındaki Rusya ve İran üzere büyük üreticileri hizaya getirmeye çalışacak.

GEÇEN HAFTA KARAMSAR HAVAYLA ALTIN VE PETROL YÜKSELDİ

Ortadoğu’daki krizin giderek daha karamsarlık yaratması, bölgesel savaş ihtimalinin yükselmesi nedeniyle global borsalar keskin düşüş ve yükselişli haftayı geride bıraktı. Wall Street’te Dow Jones haftalık yüzde 2.3, S&P 500 yüzde 3 geriledi. Almanya, Fransa ve İngiltere’de borsa endeksleri yüzde 2.5 düzeyinde düşüşle haftayı bitirdi.

Brent petrolün varili 92.2 dolar ile yüzde 1.5, Batı Teksas petrolü de 88.5 dolara çıkarak yüzde 2.5 yükselişle haftayı tamamladı.

Ortadoğu’da çatışmaların başlangıcından bu yana yüzde 8 artan altının onsu haftayı yüzde 2.6 yükselişle 1.992 dolardan kapattı. Çatışmaların tırmanma eğiliminin artması nedeniyle cuma günü altının onsu 2.009 dolara kadar yükseldi.

26.5 MİLYON KİŞİ TABAN FİYAT VE ALTINDA MAAŞ ALIYOR

Türkiye’ye dönelim, ülkemizde 15 yaş üzeri çalışma çağında 65 milyon kişi var, DİSK-AR’a nazaran bunların kayıtlı çalışanı 22 milyon. Kayıtlı çalışanların yüzde 40’ı taban fiyat (8.8 milyon) alıyor.

Kayıt dışı çalışan sayısı da 7 milyon civarında. Bunların yüzde 85’i (6 milyon) minimum fiyat ve altında fiyat alıyor.

Yani 29 milyon çalışan var. Bunun 15 milyonu taban fiyat ve altında maaş alıyor.

Kamuda çalışanların sayısı 5 milyon, bunun 3.5 milyonu takımlı memur. En düşük memur maaşı 22 bin lira.

Kendi işinde çalışan 3 milyon kişi var.

16 milyon civarında da emekli var. Bunun yarısından fazlası (8.8 milyon) en düşük emekli maaşı 7 bin 500 lirayı alıyor.

Sadece 7 bin 500 lira alanlar değil, milyonlarca emekli minimum fiyatın altında maaş alıyor. Emeklilerde taban fiyatın altında maaş oranı yüzde 70’i (11.5 milyon emekli) buluyor.

Şunu demek istiyorum; ülkemizde 26.5 milyon kişi ve ailesi taban fiyat ve altında maaş ile geçinmeye çalışıyor.

ASGARİ FİYAT ALANLARIN ORANI HİÇBİR ÜLKEDE BU KADAR YÜKSEK DEĞİL

Kayıtlı çalışanların yarısı, kayıtsız çalışanlarla emeklilerin büyük çoğunluğu taban fiyat ve altında aylık alıyor. Taban fiyat, maaş belirlemede temel kriter oluyor.

En acısı da eylül ayında Türkiye Mühendis Mimar Odaları Birliği (TMMOB), “Boşuna mı okuduk” diye bir kampanya başlatmış ve fiyatlı çalışan üyelerinin yüzde 60’ının taban fiyat seviyesinde fiyat aldığını, işsizlik oranının yüzde 40’ı aştığını ve yeni mezunların iş bulma müddetlerinin 18 aya çıktığını bildirmişti.

Yani, tam bir sefalet toplumu olduk. Kibarca buna minimum fiyat toplumu diyorlar.

Çünkü hiçbir ülkede taban fiyat alanların oranı bu kadar yüksek değil. Minimum fiyatla çalışan oranında Avrupa Birliği yüzde 9, Bulgaristan’da bile yüzde 14.

EMEKLİ MAAŞLARI 8 YILDIR ERİYOR, MİNİMUM FİYATIN 144 DOLAR ALTINDA…

Emekli maaşlarında da büyük bir haksızlık yaşanıyor. Uzun yıllar taban fiyatın üzerinde olan emekli bilhassa 2015 yılından sonra minimum fiyatın altına düştü. 2013’te o yılın ortalama kuru üzerinden minimum fiyatın 70 dolar üzerinde olan en düşük emekli maaşı 2023’e gelindiğinde minimum fiyatın 144 dolar altında kaldı.

Son olarak, şunu söyleyelim:

Cuma günkü kurdan taban fiyat 384 Euro oldu. “Bizi kıskanan” Almanya’da 1.987 Euro, İspanya’da 1.166, Yunanistan’da 780 ve Bulgaristan’da 399 Euro.

Almanya’da 45 sene sigortalı çalışanların ortalama emekli maaşı 1.543 Euro. Hollanda’da 969-1.426 Euro ortasında değişiyor. Fransa’da en düşük emekli maaşı 1.200 ve Yunanistan’da ortalama brüt emekli maaşı 789 Euro. Bulgaristan’da 350 Euro. Bizde en düşük emekli maaşı 253 Euro…