İktisat Dünyası: Şu son 3 yılda başımıza gelmeyen kalmadı

Nasıl bir dünyaya düştük biz?

Şimdi de Ortadoğu’da savaş patladı ve en kıymetlisi 750 saf çocuk öldü, iki binin üzerinde yaralı çocuk var.

Bundan üç yıl önceyi düşünün…

Ne Covid vardı, ne de milyonlarca insanın salgın hastalıktan öldüğüne şahit olduk. Maskeyle dolaşmak aklımızın ucundan geçmezdi. Konutlara kapanmalar, bilimkurgu sineması üzere bomboş meydanlar, caddeler…

Gündemimizde Üçüncü Dünya Savaşı böylesine telaş verici biçimde yoktu.

SAVAŞ SANAYİSİ GAZA BASTI, SAKİNLİK BAŞLADI, GELİR UÇURUMU ARTTI

Ukrayna savaşı patladı, savaş sanayisi zalimce gaza bastı. Ukrayna’ya milyarlarca dolarlık askeri dayanak yapıldı. Rusya’ya yaptırımlar uygulandı.

ABD, global hegemonyasına rakip gördüğü Çin’i en büyük tehdit ilan etti. Ticari maniler, yaptırımlar uyguladı. Dünyada kutuplaşma tırmanışa geçti. Batı dışındaki dünyanın en büyük ekonomileri genişleyen BRICS’te bir ortaya geldi.

Küresel iktisat fren yaptı, Avrupa’nın motoru Almanya sakinliğe girdi. Global güç Çin yavaşladı.

Tüketim mallarında, besinde, yarıiletkenlerde arz meşakkati başladı, raflar boşaldı. Meğer bolluk vardı, öncesinde… Çin dünyayı mala boğuyordu.

Enflasyon belası baş gösterdi. Tüketiciler artan fiyatlarla baş başa kaldı. İşçilerin fiyatları eridi, zenginler daha zenginleşti, gelir uçurumu olmadığı kadar büyüdü. Teknoloji devleri, finans şirketleri, bankalar inanılmaz kârlar elde etti.

KÜRESEL İKTİSATTAN GELECEK YIL DA HAYIR YOK

Ortadoğu’daki yabanî savaşın gölgesinde geçen hafta Fas’ta yapılan Milletlerarası Para Fonu (IMF)-Dünya Bankası sonbahar toplantılarında parlak bir tablo çizilmedi.

IMF, Ortadoğu’daki savaş öncesinde hazırlanan Dünya İktisadının Görünümü Ekim 2023 raporunda, geçen yıl yüzde 3.5 olan global ekonomik büyümenin bu yıl yüzde 3’e ve gelecek yıl 2.9’a düşeceğini öngörüyor. Gelişmiş ülkelerin ise bu yıl yüzde 1.5, gelecek yıl yüzde 1.4 büyümesi öngörülüyor. Fon iddialarını bir evvelkine nazaran 0.1 puan azalttı.

2000-2019 ortası, bu büyük kederler dünyanın başında yokken global iktisat yıllık ortalama yüzde 3.8 büyümüştü.

Enflasyonda da tatmin edici bir düşüş beklenmiyor. Bu yıl yüzde 6.9 olan global enflasyonun gelecek yıl yüzde 5.8 olması bekleniyor.

ABD iktisadının bu yıl yüzde 2.1, 2024’te yüzde 1.5 büyümesi, Almanya’nın bu yıl yüzde 0.6 küçülmesi, gelecek yıl ise yalnızca yüzde 0.9 büyümesi, Çin’in ise bu yıl yüzde 5’in akabinde 2024’te yüzde 4.2’ye gerilemesi bekleniyor. Türkiye için ise bu yıl yüzde 4, gelecek yıl yüzde 3 büyüme öngörüyor.

Toplantılarda artan global borç stokunun yarattığı tehdide dikkat çekildi. ABD’nin kamu borcu 33.55 trilyon dolarla yeni bir rekor düzeye çıktı.

SAVAŞLAR EKONOMİK NEDENLERLE ÇIKIYOR, AÇGÖZLÜLÜK VE İHTİRAS…

Ve artık de Ortadoğu’da çok yırtıcı bir savaş başladı. Çocuklar ölüyor, siviller katlediliyor. Temiz insanların yaşadığı apartmanlar, okullar, hastaneler bombalanıyor. Savaş daha da büyüyebilir, İran ve Lübnan işin içine girebilir, yangın bütün Ortadoğu’yu sarabilir. Körfez bölgesinden petrol arzı sekteye uğrayabilir

Antik çağdan beri dünyadaki savaşların en önemli nedeni insanoğlunun bitmez bilmez açgözlülüğü, kaynak paylaşımı ve ekonomik sebeplerdir. Günümüzde ABD’nin global güç olarak durumunu Çin’e kaptırmaya başlaması dünyada artan tansiyonun, kutuplaşmanın tek nedenidir.

MÖ 460-400 yılları ortasında yaşamış olan ve Atina ile Sparta ortasındaki 30 yıl süren ve MÖ 404 yılında sona eren ünlü Peloponez Savaşı’nı yazan antik Yunan tarihçisi ve Atinalı General Tukididis, savaşların nedeninin “açgözlülük ve ihtirastan doğan bir güç hırsı” olduğunu söyler.

ÖNEMLİ GELİŞMELERİN ÇABUCAK ERTESİNDE ORTADOĞU’NUN ATEŞE BULANMASI BİR OLDUKÇA İLGİNÇ

Halen temsili savaşlar yaşanıyor, büyük güçler birbirine saldırmıyor, uzaktan savaş halindeler. Ukrayna’da NATO; Rusya’yla, Ortadoğu’da İsrail ve ABD; İran ve Arap dünyasıyla savaşıyor. ABD, Çin’e Tayvan üzerinden salvo yapıyor.

İsrail-Filistin savaşının, İsrail ile Suudi Arabistan ilgilerinin olağanlaşma sürecinin ve BRICS’e altı yeni üyenin katılması ile bunlar ortasında büyük petrol üreticileri Suudi Arabistan ve İran’ın yer almasının çabucak ertesinde başlaması da bir epey ilginç…

ŞİMDİLİK GLOBAL EKONOMİYİ ETKİLEMESİ BEKLENMİYOR LAKİN YAYILIRSA, STAGFLASYON GÜNDEMDE

Ortadoğu karışınca borsalarda düşüşler bekleniyordu. Hiç o denli olmadı. Lakin petrol ve altın fiyatlarında artışlar oldu.

Ünlü ekonomist Prof. Dr. Nouriel Roubini, piyasaların İsrail-Hamas savaşının daha geniş bir bölgesel çatışmaya dönüşme riskini tam olarak fiyatlandırmadıklarını, hala İsrail’in Gazze’yi işgal ettiği ve çatışmanın denetim altında tutulduğu bir temel senaryonun fiyatlandığını ve bu yüzden petrol fiyatlarının çok fazla yükselmediğini söz etti.

Ortadoğu’daki tansiyonun global ekonomiyi etkileyeceği istikametindeki tasalar şimdilik büyük ölçüde göz arkası ediliyor. ABD Hazine Bakanı Janet Yellen, olayların global ekonomik görünüm açısından “çok önemli” bir sonuç doğuracağını düşünmüyor. Yellen, “İsrail’deki krizin potansiyel ekonomik tesirlerini izlerken, bunun global ekonomik görünümün ana itici gücü olduğunu düşünmüyorum” dedi.

Ancak, bilhassa İran ve Lübnan’ın savaşa dahil olması durumunda, bilhassa petrol arzında başlayacak sorunlarla bir arada, güç fiyatlarındaki artış enflasyonist baskıyı artıracaktır. Savaş nedeniyle global mal ve hizmet talebinin azalması da mevcut sakinliğin vites büyütmesine ve böylelikle enflasyon ile sakinliğin birlikte yaşandığı stagflasyonist periyodun yaşanmasına neden olacaktır

PİYASALARDA DURUM; PETROL VE ALTIN YÜKSELDİ, DAHA DA YÜKSELEBİLİR

Wall Street’te Dow Jones endeksi savaşa karşın yükseldi. Endeks geçen haftayı yüzde 0.8 artışla kapattı. Amerikan bankaları üçüncü çeyrekte yüksek kârlar açıkladı. En büyük ABD bankası JP Morgan’ın kârı üçüncü çeyrekte yüzde 35 sıçrama gösterdi. Endeksler de yükseldi. Finans kapital durursa düşeceğini biliyor, ne olursa olsun daima üst, bakalım nereye kadar?

Almanya’nın DAX endeksi haftayı küçük bir düşüşle kapatırken, İngiltere’de FTSE 100 endeksi yüzde 1.4 yükselişle haftayı tamamladı.

Yükseliş doğal ki petrolde oldu. Fiyatlar tekrar 90 dolar düzeyinin üzerine çıktı. Brent petrolün varili evvelki hafta 84.6 dolardan kapanmışken, geçen Cuma yüzde 7.5 yükselişle haftayı 90.9 dolardan bitirdi. Batı Teksas petrolünün varili de yüzde 5.9 artışla haftayı 87.69 dolardan kapattı.

İsrail’in Gazze’de kara harekatına başlamasıyla savaşın Ortadoğu’ya yayılma ihtimali fiyatların bilhassa Cuma günü yüzde 5.7 yükselmesine neden oldu. Piyasada, etraftaki büyük üretici ülkelerden tedarik kahrının artacağına dair dertler büyüyor.

PETROLDE 100 DOLAR ARTIK DÜZGÜNCE YAKINLAŞTI

İran Petrol Bakanı Cevad Ovci, bölgedeki durum nedeniyle petrolün varilinin 100 dolara çıkmasının beklendiğini söyledi.

Son vakitlerde petrol üretimi artan İran’a ABD’den fiyatlarda önemli artışlara neden olabilecek yeni yaptırımlar gelebilir.

İran’ın üretimi günlük 3.2 milyon varile çıkmıştı. Yaptırımlardan evvel 3.8 milyon varildi ve yaptırımlarla 2 milyon varilin altına inmişti.

Brent petrolün fiyatı, İsrail-Suudi Arabistan yakınlaşmasıyla, Washington ile yapılacak bir mutabakat çerçevesinde Riyad’ın petrol arzını artıracağı beklentisiyle 5 Ekim’de 84 dolara kadar düşmüştü.

Petrol fiyatlarının yükselmesi, önümüzdeki kış aylarında doğal gazın, elektriğin, akaryakıtın; kelamın özü güç maliyetlerinin artması demek.

Uluslararası Güç Ajansı (IEA), perşembe günkü Ekim ayı raporunda, “Dünyanın deniz yoluyla yapılan petrol ticaretinin üçte birinden fazlasını oluşturan bir bölge olan Orta Doğu’da jeopolitik riskteki keskin artış, piyasaları gergin hale getiriyor” dedi.

ALTIN TEKRAR 2.000 DOLAR HUDUDUNA DAYANDI

Altın fiyatları ise “riskten kaçan yatırımcının inançlı limana koşması” unsuruyla süratli yükseldi. Evvelki hafta kapanışta 1.845.20 dolar olan altının onsu yüzde 5.2 yükselişle haftayı 1.941,50 dolardan kapattı. Gümüşün onsu da geçen hafta yüzde 5.4 yükselerek 22.89 dolara çıktı.

Fiyatlar bilhassa Cuma günü süratli yükseldi, altında yüzde 3.1, gümüşte yüzde 4.3 artış oldu. Altın fiyatlarının daha fazla yükselmesine ABD Doları’nın güçlü pozisyonu mani oluyor.

Altının onsu, ABD Merkez Bankası’nın (FED) faiz siyasetine ait iletiler nedeniyle 5 Ekim’de 1.831,80 dolara kadar düşmüştü.

Altın fiyatları son bir yıl içinde birkaç sefer 1.950-2000 dolar düzeyini test etse de, 2.000 doların üzerine çıkmayı başaramadı ve buralardan geri döndü.

DEV İNŞAAT ŞİRKETİNİN İFLASI ÇİN FİNANSAL SİSTEMİNİ SALLAYABİLİR

Çin iktisadından hafif de olsa olumlu sinyaller geliyor. Eylül ayında ticaret fazlası (77.7 milyar dolar) beklentilerin üzerinde çıktı, ihracattaki düşüş de tekrar beklentilerden azdı.

Ancak, iki-üç hafta içinde Çin iktisadını çok daha derinden etkileyecek bir gelişme gündemde… 30 Ekim’de Hong Kong’ta Çinli emlak devi Evergrande’nin iflasını amaçlayan dava başlayacak. Bunun emlak piyasasının geri kalanı ve Çin finansal sistemi için ve hatta global olarak büyük tesirleri olabilir.

Evergrande, iki yıl evvel tahvil ödemelerini yapamadığı için büyük problemlerle karşı karşıya kalmıştı. Çin Menkul Değerler Düzenleme Komitesi (CSRC), Evergrande’nin menkul değer ihraç etme başvurusunu reddetti.

300 milyar dolar borcu olan şirketin yine yapılandırılması gündemde fakat burada da sıkıntılar var. Şayet, önerilen tekrar yapılandırma gerçekleşmezse, bunun geniş kapsamlı sonuçları olacak. Zira Çin emlak şirketlerinin bilhassa dış ülkelerdeki yatırımlarının yine yapılandırılmasını imkansız hale gelecek.

Evergrande için yine yapılanma muahedesinin tehlikede olmasının “Dünyanın en borçlu emlak şirketinin iflasına büyük bir adım manasına geldiği ve son derece güç durumdaki emlak bölümünde domino gibisi bir çöküş dalgasını tetikleyebileceği” vurgulanıyor.

ÇİN UCUZ PETROLDEN 10 MİLYAR DOLAR TASARRUF ETTİ

Diğer yandan Çin’in yaptırımlı ülkelerden petrol ithal ederek, bu yılbaşından beri yaklaşık 10 milyar dolar tasarruf etmiş olabileceği belirtiliyor.

2023’ün birinci dokuz ayında Venezuela, İran ve Rusya üzere yaptırım altındaki ülkelerden yapılan ithalat, Çin’in toplam ham petrol alımlarının yüzde 25’ini oluşturuyor. Bilhassa Rusya’nın indirimli petrolü bu yıl Çin ve Hindistan tarafından alındı. Rusya, bu ülkelere en büyük petrol satışı sıralamasında Suudi Arabistan’ı geride bıraktı.