Sekiz genden oluşan sekizgen
Orlando Art’ın 8Gen isimli minimalist şiir kitapları projesi, her biri yüz üç adet basılan ve yirmişer sayfadan oluşan sekiz kitap/kitapçık halinde eylül ayında yayınlandı.
8Gen isminin iki farklı çağrışımı var. Birincisi, bir geometrik form; her köşesinde farklı bir kitabın yer aldığı bir sekizgen. Oburu, sekiz başka genin bir aradalığı. İki çağrışımı birleştirerek, sekiz farklı genin oluşturduğu sekizgen biçimindeki bir genomdan kelam edebiliriz rahatlıkla. Genom, bir gamette bulunan, çeşide mahsus genlerin tümü manasına geliyor. Şiir kelam konusu olduğunda tezli bir yaklaşım bu; bir cinse (şiire) ilişkin sekiz farklı genin bir ortaya gelip bir bütün (sekizgen) oluşturması.
Bu sekizgendeki genlerin (şiirlerin/şairlerin şiir anlayışlarının) kimi ortak noktaları bulunmakla birlikte, genel manada birbirlerinden farklı olduklarını rahatlıkla söyleyebiliriz. En kıymetli özellikleri, bir ortaya toplandıklarında karnavaleks bir yapı oluşturmaları. Kelamın özü, yirmişer sayfalık sekiz kitabı üst üste koyup yüz altmış sayfalık tek bir şiir kitabıymış üzere okuduğumuzda, bir karmaşayla değil, karnavalla karşılaşıyoruz. Esasen karnaval dediğimiz, bir yanıyla da (Mihail Bahtin bundan hiç kelam etmez ama) farklı kan kümelerinin bir ortaya geldiğinde kan uyuşmazlığına neden olmaması değil midir?
Sekizgenin her köşesine kısaca bir göz attığımızda, uyuşmazlığa neden olmayan kan karışımını ya da farklı genlerin oluşturduğu genom haritasını daha net biçimde görebileceğimizi sanıyorum. Elbette bu bir mecburilik değil, bir okuma biçimi, okuma tercihi. Yoksa her bir kitap/kitapçık tek tek ele alınabilir, kendi ekseni etrafında kıymetlendirilebilir.
SOKAĞINDA BÜYÜCÜYÜ HÂLÂ YAKIYORLAR
Elif Kanık’ın ‘Londinium’u, ‘The göç’ isimli şiirle başlıyor. Göçmenlik şiirlerin temel sorunu ve kitabın ismi, içeriğiyle çok uyumlu. Londinium, Londra’da, Times ırmağı kıyısında MS. 47-50 yılları ortasında kurulmuş, uzun yıllar Roma Britanya’sının ekonomik merkezi olmuş bir yerleşim yeri. Demografik olarak da, tarih boyunca daima etnik bir çeşitliliğe sahip olmuş. Şiir öznesi, tam da bugün, güya bu etnik çeşitliliğin sürmesine katkıda bulunurcasına, bir kültürel düalizmin içinde buluyor kendini: “geniş akan bir ırmak kenti ikiye ve gelişimi buranın/ ikiye böldüğünde ıvır zıvırımı ikiye/ kitaplığımda lisanlar ikiye…” Ve akabinde, bu kentte yaşanan his durumu sertleşiyor: “melatonin ve opium çantası Londinium/ bu bir alan asla atlamayacağım”. Lakin, atlanıyor ister istemez. Zira Beyoğlu’nda bir binadan çıktığında, kendini apansız Hyde Park’ta bulabiliyor insan.
Şiirlere, hem hayatın hem kitaplıktaki lisanların ikiye bölünmüşlüğü simgeleyecek/ güçlendirecek biçimde İngilizce sözcükler ve tabirler sızmış. “dün yaşananlar hâlâ taze. the defence described the trial as unfair diyor. bbcde göçmenler var. gel. haberi yutalım, sindirelim. beyaz dışında herkes people of colour var…”
“pasaport sırasında bu çizgiden sonrası others” ise, insanın “buradan da taşınmayı düşün/ eve” demesi çok olağan. Pekala ya mesken nedir? Dönmeyi düşünülen konut nerededir? Bırakılıp gidilen yere geri dönülebilir elbette. Bırakılan yer, dönülen yerle tıpkı mıdır pekala? O vakit meskene bakalım. Kitabın tahminen de en can alıcı dizelerine… “evi kaldığı yerden devam ettirebilmek/ konutu söylenmemiş bir şey bulunur duvarında yankılanır/ konutu şeffaf içinden geçeceğiz kimilerimiz yerleşti bile/…/ konutu yastıklara sar/ konutu katman haline getir sar/ konutu sıkıştır cebine sığacak çünkü…”
Sığmayacak aslında. Zira, laf ortamızda, “sokağında büyücüyü hâlâ yakıyorlar”. Buradaki sokağında mı oradaki sokağında mı, değişik bir sokakta mı yoksa… Ne fark eder ki?
KEŞKE KESMENİN DEĞİL KIRILMANIN DEĞERİNDE KALSAYDIK
Dizinin öbür bir kitabı, Nihat Özdal’ın ‘Makas’ı. ‘Makas’, yer yer makasın destanı, yer yer makasın standardizasyonu, yer yer makasın melodramı olarak okunabilecek kısa şiirlerden oluşuyor. Bir bütün olarak ele alındığında ise, “makasın her hali” çıkıyor ortaya. “Makasın temel fonksiyonu, bir şeyi kesmektir” lakin, “bu fonksiyonu yerine getirmek için iki bıçak ortasındaki bağımlılık kullanılır. Daha azıyla yapabileceklerimiz için keseriz. Bir ülkeyi, kumaşı, kolu, duyguyu…” Hatta, “Haksızlık gördüğümüz yerlerden, paylaşılacak olanları, fazlalığı, çok uzayanı, emsal talimlerle tıpkı açılarda keseriz.”
Kesmek, makasın temel fonksiyonu. Varoluş münasebeti. Evvel makası keşfettik, sonra kesmeyi öğrendik. Neyi kesmeyi? “çelik telleri, elbise modellerini, saç hallerini, bahçe peyzajını, dokuma tezgahlarını…” Yeniden de, “otlar kadar yetenekli olsaydık, kesmek yerine kırılmanın değerinde kalırdık” demekten geri durmamış Nihat Özdal.
Düzyazı şiir ya da şiirsel düzyazı diyebileceğimiz, çağrışımdan güçlü makas ataklarının ortasına, makasla ilgili ansiklopedik bilgiler de yerleştirilmiş. Velhasıl makas, bir şiirsel obje olmanın ötesinde yer yer kabul edilen, hatta övülen, yer yer karşı çıkılan, reddedilen bir fenomene dönüşmüş. Şayet biz, kabul edilme isteğini, sevilmeyi, ilişkin olmayı, yüzümüzü silmeyi, bir eli tutmayı çizgili yerlerinden kesip çıkartabilseydik hayatımızdan, o vakit makas, dünyasal maksadını nitekim yerine getirmiş mi olurdu yoksa bizi şu andakinden bile daha hasarlı modüller haline mi dönüştürürdü, hakikaten emin değilim.
KAP BENİM BİÇİMİMİ ALIYOR
Bu serideki, bence en enteresan kitaplardan biri Emre Varışlı’nın ‘Ben Şanlı Bir Kartonum’u. Lirik şiirlerin, düzyazı şiirlerin, fotoğrafların ve deneysel bir çalışmanın bir ortada olduğu bu toplam, dizideki sekiz genin bir ortaya toplanmasının ötesinde, tıpkı kitap içinde bir şairin farklı genlerini içermesi açısından dikkate bedel.
Varışlı’nın daha evvelden tanıdığımız şiirsel söylemi içinde yer alan, “Geri dönmeni isterdim. Seninle her şeyin berbata gitmesini isterdim./ kocaman bir tişörtün içine seninle birlikte girmek isterdim/ yanında osurmayı, dua etmeyi, seni konutta bırakıp dansa gitmek isterdim/ içimdeki gotik plaj, çarşaftaki ter ve torbada biriken kullanma kılavuzları…” üzere, bir yanıyla yeraltı edebiyatı kapsamında değerlendirmenin de mümkün olduğu dizelerinin yanı sıra, birebir kitapta bir de “Duchamp’s Fountain” isimli şiirle karşılaşıyoruz. Şiir şöyle başlıyor: “
Bu kendi içindeki gen karmaşasının nedenlerine ilişkin ip uçlarını, tekrar şairin kendi dizelerinden yola çıkarak bulabiliriz sanıyorum. “Bir genetik laf taşıyorum ağzımda. Kap benim biçimimi alıyor.” diyor “Parti bitti, partiye devam” isimli şiirinde. Tüm bunlar, kabın şairin kendi formunu almasının dışavurumudur tahminen de. Kaldı ki, “Alalım arkadaşı” isimli şiirde de “maskülenliğin abartısı bir travestizmdir, şair travestizme göz kırpar, çoksa şayet.” telaffuzuyla karşılaşıyoruz. Tahminen de dizelerin ortasındaki travestizmi açığa çıkarmanın peşindedir Emre varışlı, kim bilir…
Dizinin kalan beş kitabıyla ilgili değiniler, haftaya…