Senarist Fikret Bekler: Dizi bölümünde örgütlülük yeni oluşuyor
Çevrimiçi platformlar güçlendiğinde yayın dünyasındaki rekabet büyüyecek, nitelikli işler televizyon dizilerini belirli bir düzeye çekecekti. Tahminen müddetler olağana dönecek, hikayeler daha akıcı ve özgün olacaktı. Özcesi platform, televizyonu dize değilse bile hizaya getirecekti… Öngörüler bu istikametteydi lakin işler umulduğu üzere gitmedi. Televizyon kanalları yıllardır eski tas eski hamam, çevrimiçi platformlarda ise bir krizin ayak sesleri işitilmekte… Büyük şirketler küçülmeye giderken yeni üretimlerin üstü daha rahat çiziliyor, sipariş iptal eden ellerin sayısı giderek çoğalıyor. Bu mali krizin bir boyutunu “iyi öykü” sorunu oluşturuyor ve ticari garantici hengâmede özgün anlatıların pek bahtı kalmıyor.
Basmakalıp senaryoları eleştiren, yaz dizilerini tiye alan gönderilere, hatta taklit içeriklere toplumsal medyada epeydir rastlıyorduk. Öne çıkan bir başka kanı ise platform dizilerinin televizyon üretimlerinden farksız oluşuydu. Bir dert vardı ancak tam tanım edilemiyordu. Nihayet ıstırabın ismi erişim sağlayıcılarca konmaya başladı ve birinci taşı Disney + attı. Platform Türkiye üretimi dizilerini kitaplığından kaldırıp, daha evvel ilan ettiği işlerden vazgeçtiğini açıkladı. Bu son gelişmeler üzerine şu soruyu sorma gereksinimi duyduk: “İyi öykümüz yok mu?”
Soruşturmamızda bir üretimin birinci basamağı olan kağıt/kişisel ekran safhasını tartışacak, televizyondan platforma nelerin değiştiğini değerlendirip neyi ne kadar anlattığımızı kavramaya çalışacağız.
‘Çemberimde Gül Oya’, ‘Kasaba’, ‘Sen Çal Kapımı’ üzere üretimlerle tanınan senarist Fikret Bekler’le ‘iyi senaryo’yu, televizyon ve dijital platform dizilerini konuştuk.
Öncelikle bölümde bir “iyi senaryo” krizi olduğunu düşünüyor musunuz? Ya da düzgün senaryodan ne anlamalıyız?
Sektörde âlâ senaryo krizinden çok yeterli kıssa krizi olduğunu düşünüyorum. Dizi kıssaları, “birbirine mecnun üzere aşık ancak bir ortaya gelmeleri için ortalarında büyük maniler bulunan güzel delikanlı ile hoş kız” formülüne ziyadesiyle teslim olmuş gözüküyor. Emniyet-askeriye dizileri, tarihi dramalar bu formülden kısmen kaçabiliyor. Olağan bu kriz teşhisini yayına çıkmayı başarmış işlere bakarak koyuyoruz. Senarist çekmecelerinde “farklı” projeler olduğunu biliyoruz. Ayrıyeten şunu da eklemek gerekiyor; seyirci ve üretimci talebi nedeniyle biz senaristler de yeni bir öykü kurgulamaya her giriştiğimizde kendimizi dizinin afişinde yer alacak bir bayan ve bir erkek karakter yaratmaya çalışırken buluyoruz.
‘ÇEVRİMİÇİ PLATFORMLAR BÖLÜME NEFES ALDIRIYOR’
Çevrimiçi platformlar senaryo çıtasının yükseleceği, daha yeterli hikayeler kurulacağı istikametinde bir beklenti doğurmuştu. Aslında birinci yıllarda ‘Masum’, ‘Şahsiyet’, ‘Fi’ üzere güzel işler izledik. Pekala, sonra ne oldu? Geldiğimiz noktada platformlar bekleneni karşıladı diyebilir miyiz?
Çevrimiçi platformlarda saydığınız işlerden sonra da âlâ işler yapılmaya devam edildiğini düşünüyorum. Yenilerden birinci aklıma gelen ‘Kulüp’. Oyunculukları eleştirilse de benim toplamda beğendiğim ‘Pera Palas’ta Gece Yarısı’. En kıymetlisi çevrimiçi platformlar “birbirine aşık ancak kavuşamayan çift” formülünün dışında iş yapılabilecek alanlar olarak kesime nefes aldırıyor. Fakat oraların da diğer sorunları var. Pekala, beklentiyi karşıladı mı? Yetmez fakat evet.
Son vakitlerde “bu ulusal kanalda da yapılsa olurdu” diyebileceğimiz hayal kırıklıkları da oldu. Hayal kırıklığını senaryo açısından söylüyorum. Yoksa bizim hayal kırıklığı olarak yorumladığımız işler, seyirci çekiyorsa, abone sağlıyorsa platformlar da onlara yönelecektir.
Çevrimiçi platformlardan devam etmek istiyorum. Televizyona iki buçuk saat dizi yazılıyordu lakin bir anda güldürüler 15 dakikaya, dramalar 45 dakikaya indi. Sizce bu değişime ahenk sağlanabildi mi?
Çevrimiçi platformlarda çok hoş kısa güldürü dizileri var. Sizin saydığınız, benim eklediğim bir sürü başarılı 45-60 dakika ortası mühleti olan dizi var. Bu değişime ahenk sağlandığını görüyoruz. Esasen 2000’li yılların başında diziler 60 dakikaydı. Tuhaf olan ve zorlayan, uzun dizileri yazmak. Senarist için kısa mühletlere ahenk sağlamak diye bir sorun yok. Olsa olsa o denli bir konfordan bahsedilebilir. Seyirci açısından bakarsak; platformlara yönelenler uzun periyodik dizilerden bunalanlar, hâlihazırda “kısa” yabancı dizileri severek izleyenler. Onlar da bu değişime sevinerek ahenk sağladı.
Söz müddetten açılmışken geçmiş dizilere dair sormak istiyorum. Prime time kaynaklı bir değişim izleniyor. Evvelce ana haber bülteni sonrası ikiye bölünürken artık tek bir dizi gece yarısına kadar kapatıyor. Üstelik hafta içi-hafta sonu farkı da yavaş yavaş ortadan kalktı. Evvelce iki dizi izleyebildiğimiz, böylelikle bir manada iki hikayeye şahit olduğumuz müddette artık bir dizi izliyoruz. Bu durum hakkında ne demek istersiniz?
Dizi maliyetlerinin artması, televizyon masraflarının düşürülmeye çalışılması ya da her ikisi sonucunda bu noktaya gelindi. Evvelden dalda “PT1, PT2” diye kısaltılarak söylem edilen iki adet “prime time” nesil vardı. Artık haber sonrası uzun uzun bir evvelki kısmın özeti yayınlanıyor, akabinde da 2,5 saate varan müddetiyle o haftaki kısım. Reklamlar falan derken bütün gece doluyor. Seyirci, üretimci ve kanal bu duruma alışmış üzere gözüküyor. Senaristler ve tüm yapım takımı için ise bu uzun mühletler büyük yük. Kesimde örgütlülük yeni yeni oluşuyor. Dizi mühletlerine yönelik şimdi tesirli bir yaptırım gücümüz yok. Mühletler örgütlerin de zayıf olduğu devirde uzamaya başlamıştı. Gerçi 2010 yılında “Yerli Dizi Yersiz Uzun” sloganıyla Taksim’de AKM’nin önünde senaristlerin öncülüğünde bir aksiyon de yapılmıştı. Oyuncular ve ironik olacak fakat pek çok üretimci da aksiyona dayanak vermişti. Dizi müddetlerinin 60 dakikalardan 90 dakikalara çıkması eleştiriliyordu. Ortadan geçen 13 yılda AKM yıkılıp tekrar yapıldı ancak dizi müddetleri kısalmak yerine 2,5 saatlere ulaştı.
‘TELEVİZYONDA SON AKIM ‘MUHAFAZAKAR-SEKÜLER’ AİLE ÇATIŞMASI’
Televizyonda bir periyot edebiyat uyarlamaları akım oluşturmuştu, bir periyot kostümlü dramalar izledik. Sokak şiddeti ve çeteleşme temalı dizilerin yanı sıra bir devir de asayiş dizileri ön plandaydı. Bilhassa Güneydoğu’da geçen, sıcak çatışmaları ve güvenlik sorununu merkeze alan üretimler arttı. Siz önümüzdeki süreçte yeni bir akım bekliyor musunuz?
Evet bekliyorum. Bu saydığınız cinslerde üretim devam edecektir ancak şu an için bunlar popülerliğini yitirmiş üzere gözüküyor. Tahminen yeni tanınan çeşitler içinde “hukuk dizileri” diye bir kategori de açılabilir. Evvelden avukat ve hakim üzere karakterlerin içinde yer aldığı kıssaların ekranda sıkıcı duracağı, seyircinin bu tip hukuk art planlı öykülerin içine giremeyeceği formunda bir önyargı vardı. Bu önyargı, ‘Yargı’ dizisiyle kırılmış üzere gözüküyor. ‘Yargı’ dizisini hukuk dünyası içinde yer alan karakterlerden seyircinin aşina olduğu usulde bir imkansız aşk öyküsü çıkarmayı becerdiği için çok başarılı buluyorum. Aslında öncesinde ve sonrasında da ‘Evlilik Hakkında Her Şey’ ve ‘Aldatmak’ üzere diziler, hukuk dizisi sayılabilecek işler ortaya koydu.
Son akımlardan birinin, tahminen sonuncusunun “muhafazakar aile-seküler aile çatışması” olduğunu söyleyebilirim. ‘Kızılcık Şerbeti’, ‘Ömer’ ve reytinglerde çok başarılı olamasa da ‘Veda Mektubu’… Hepsi 2023 içinde birebir sıkıntıyı ele alarak ekrana geldi. Ne olacağını bilemiyorum ancak yeni bir akım kesinlikle gelecektir. Dilerim bilim kurgu, fantastik yahut endişe üzere cinsler de ulusal kanallarda tanınan olabilir. Şundan eminim, bir gün televizyonlarımızda bu cinslerden birinde reyting alan bir iş çıkarsa; ana karakterler, ortalarında imkansız aşk olan bir kızla erkek olacak.
Ekranlardaki sansür hakkında ne düşünüyorsunuz? Sizce sansür yalnızca alkol, sigara ve cinsellikle mi hudutlu kalıyor? Buradan şuraya da bağlamak istiyorum. Belirli bir ömür biçiminin ekranlardan uzaklaştırılması karakterlerin dünyasını zedeliyor mu sizce?
Elbette zedeliyor. En kolayından RTÜK ekranlarda aile dışı münasebet görmek istemiyor ancak herkes biliyor ki toplumda muhafazakar kanadın içinde bile bu çeşit ilgiler ziyadesiyle yaşanıyor. Ayrıyeten dramatik bir öykü üretmek için karakterler ortasında çatışmaya gereksiniminiz var. Olağan seyrinde giden bir evliliğin bir çatışma yaratmayacağı, işin içine evlilik dışı münasebetler girince öykünün başlayacağı da malum. Bir de uyuşturucu problemi var. Dizilerde uyuşturucuyu eleştirmek için bile kullanamıyorsunuz. Sansür/otosansür karışımı bir durum var. Üretimciler uyuşturucuya bulaşmak istemiyor! Dizilerimizdeki mafyalar da genelde silah kaçakçılığı yapıyor. Ama bu sansürlerin ne kadar katı uygulandığı yahut ne kadar esnetilebileceği konusunda benim de başım karışık. İsmi ‘Aldatmak’ olan bir dizi yapılabiliyor mesela, yapılabilsin zati. Benim için en ilginci; bu yaz TRT’de yayınlanan bir yaz dizisinde ‘Benim Hoş Ailem’in birinci kısmında Erdal Özyağcılar’ın canlandırdığı baba karakterinin oğlunu ve damatlarını bir sofraya toplayıp rakı içmesi oldu. Birini masaya ısrarla oturttular, kadeh tokuşturdular. Olabilsin natürel, hayat bu türlü bir şey. Ancak RTÜK, TRT’ye o kısım için ceza kesti mi bilmiyorum.
Günümüzde yeni anlatı alanları açıldı, söz alanları genişledi. Bilhassa toplumsal medya görüntülerinde yeni bir lisanın kurulduğunu ve daima değiştiğini, geliştiğini söyleyebiliriz. Bu anlatı çeşitliliği senaryoları ne tarafta etkiledi?
Ulusal kanallarda yayınlanan dizileri pek fazla etkilemedi. Öykülerdeki genç karakterlerin toplumsal medya hakkında konuştuklarını, birbirlerini oradan takip ettiklerini, toplumsal medyadan haber aldıklarını görüyoruz lakin gerçek hayattaki kadar ağır kullanmıyor hiçbir karakter. Bunun teknik bir nedeni de var. Toplumsal medyadaki irtibat, tabiatı gereği insanların kendi köşelerinde otururken ekrana bakarak yaptıkları bir şey. Haliyle beş altı farklı yerdeki beş altı farklı karakter saatlerce ekrana bakarak vakit geçirebilir ve bu müddet içinde çok da eğlenebilir. Muhabbet edebilir, flört edebilir, yakınlaşabilir, hengame edip uzaklaşabilir, sevgililer birbirini terk edebilir. Fakat bunların hiçbirinin ekranda görsel bir lezzeti yok. Bizim seyircilerimiz ve biz senaristler başı önünde, elindeki telefonu mıncıklayıp duran karakterleri izlemek istemiyoruz. Biz hâlâ -biz derken televizyon seyircisini ve senaristleri birlikte kastediyorum- birbirine dokunarak sevgisini söz eden, sonunu itişerek gösteren, arbede eden yahut sevgiyle birbirine sarılan insanları izlemek istiyoruz. Hislerin görsel karşılığı olmadığı vakit, ortada bir “film” de olmuyor, dizi de olmuyor. Görsellik olmayınca öykü seyirciye geçmiyor. O yüzden bilhassa ana karakterlerimize ekseriyetle toplumsal medya kullandırtmıyoruz yahut kullanıyorlarsa da bir nedenle, mesela birine sonlanıp toplumsal medyalarını kapatıyorlar. Böylelikle bağlantı için bir ortaya gelmeye, konuşmaya ve itişmeye muhtaçlıkları oluyor. Haliyle toplumsal medyanın anlatı çeşitliliği televizyon dizisi senaryolarını pek etkilemiyor. Bu durum gördüğüm kadarıyla dünyada da bu türlü.
‘MİZAH MECMUASI GEÇMİŞİ OLAN SENARİSTLERİN AKICI DİYALOG YAZABİLMEK ÜZERE AVANTAJLARI VAR’
Mizah yazarlığından geldiğiniz biliniyor. Günümüzde de mizah muharrirlerinin ve karikatüristlerin daha çok dizi yazdığını görüyoruz. Siz mizahın senaryodaki çıtayı yükselebileceğine inanıyor musunuz?
Mizaha yatkınlık güldürü tipi dizilerde yahut komik, eğlenceli olması istenen sahnelerde işe yarayabilir. Ancak mizahçıların senaristlikteki asıl avantajı gözden kaçırılıyor. Problem hoş komik sahneler yazabilmek değil. Mizahçı, bilhassa de mizah mecmuası geçmişi olan senaristlerin akıcı diyalog yazabilmek, kısıtlı bir alanda asgarî sözle kendini söz edebilmek, sahne ve kadraj bilgisine, deneyimine sahip olmak üzere avantajları var. Mizahçılar asgarî sözle ve sahnenin manasını görsele yükleyerek düşünme pratiğine sahip. Bu görsel düşünme ve konuşma balonlarını iktisatlı kullanma alışkanlıkları senaryo yazarken çok işe yarıyor.
Kariyerinize reklam müellifliğiyle başladınız. Hatta bölümde kıymetli bir ödül sayılan Kristal Elma Ödülü’nüz var. Sonra bir manada tepedeyken öbür bir alana yöneliyor ve senaryo yazmaya başlıyorsunuz. Bu kararı bir kırılma biçiminde mi tanım edersiniz? Amiyane tabirle bir uyanış mı yaşadınız yoksa yol sizi sıktı ve diğer bir rotaya mı sevk etti?
Ben lise yıllarından bu yana yazıyordum. Evvel mizah hikayesi yazarak Gırgır’a sonrasında da Avni mecmuasına onları göndererek yazı işinde çıraklığa başladım. Devamında Leman’da Vedat Özdemiroğlu ile usta kalfa biçiminde çalıştım. Vedat’ın yazdığı televizyon programlarında bir nevi asistan müelliflik yaptım. Skeçler yazdım. Gönlüm senaryo yazarlığındayken ortaya reklam müellifliği girdi. Televizyon dizilerine bizden evvel bulaşmış arkadaşımız Sertaç Ergin’in davetiyle dört reklam muharriri arkadaş 2004’te Kuledibi Senaryo Grubu’nu kurduk. O günden bu yana projesine nazaran eksilip çoğalarak devam ediyoruz. Benim açımdan bir uyanış yahut kırılma anı olduysa o, üniversitede elektronik mühendisliği kısmında okurken olmuştur. Üniversitenin üçüncü yılında rotamı yazarlığa çevirdim. Ondan sonra diplomamı on yıl uğraşarak da olsa almama karşın hiç mühendislik yapmadım.
Özellikle 80’lerde malum 12 Eylül Darbesi’nden sonra sinema ile reklamcılığın iç içe geçtiği bir süreç yaşandı. Bu durum reklam lisanının sinemada bir yer edinmesine yol açtı. Siz reklam müellifliğiyle film-dizi müellifliğini örtüştürüyor musunuz? Bugünün sineması ve televizyon anlatıları reklam lisanından uzaklaşabildi mi?
Bence reklam müellifliği ile kısa sinema senaryosu müellifliği örtüşüyor. Her ikisinde de bir kanıyı, bir öyküyü, bir satış fikrini olabildiğince kısa ve vurucu biçimde anlatmanız gerekiyor. Saniyelerle ölçülen reklam sineması senaryosuyla 90-140 dakika ortası dizi senaryosunun birbirleriyle alakalı olması mümkün değil. Lakin -şimdi söyleyeceğim şey birinci söylediğimle çelişecek ama- reklamcılık da mizahçılıkta olduğu üzere lafı dolandırmadan anlatmayı, kısa konuşmayı, diyalogdan kısıp görsel düşünmeyi öne çıkardığı için bir dizi senaristi adayı için hoş bir tecrübe alanı. Her ne kadar kısımlar uzun olsa da seyirci ilgisini kaybetmeden ilerleyebilmek için sahnelerinizi fazla uzatmadan, seyirciyi sıkmadan kotarmanız gerekiyor. Ben ayrıyeten sorunuzun aksine, reklam lisanının dizi lisanından etkilendiğini düşünüyorum. Bizim reklamlarımız, dünyadaki örneklerine nazaran daha uzun, daha konuşkan, daha fazla diyaloglu. İletisini yaratılan karakterleri sevdirip sonra onları konuşturarak vermeyi seviyor. Mesela Garanti Bonus reklam serisine bir nevi kısa dizi sinema olarak da bakmak mümkün.
70’lerin siyasal atmosferini husus alan bir senaryo yazdınız ve aslında bir periyodu başlatanlardan oldunuz. ‘Çemberimde Gül Oya’dan kelam ediyorum. Günümüzde de yakın siyasal tarih dizileri izliyoruz. ‘Dilek Taşı’ örneği var. İzlediniz mi? Ne düşünüyorsunuz?
‘Çemberimde Gül Oya’, Çağan Irmak’ın yazdığı bir sinema senaryosundan yeniden kendisinin televizyona uyarladığı bir diziydi. Biz takım olarak 10. kısımda projeye dahil olduk. Dizinin kırk kısım süreceğini, finalde ne olacağını, tam ortasında 20. kısım finalinde ne olacağını hepsini bilerek çalışmıştık. 41. kısım olmayacağı da belirliydi. Keşke tekrar bu türlü bir projede yer alabilsek. ‘Dilek Taşı’nın birinci iki kısmını beğenerek izledim. Fakat hakkında tam bir tahlil yapmak için seyahatini takip etmek gerek.
‘Kiraz Mevsimi’, ‘Dolunay’, ‘Sen Çal Kapımı’ üzere birçok romantik diziye ve ‘Kardeşlerim’ üzere dramalara imza attınız. Bu cins dizilerde elbet aşikâr kalıplar var. Siz yazarken özgünlüğünüzü katabiliyor musunuz? Buna imkan tanınıyor mu?
Özellikle romantik güldürü janrındaki diziler lakin birinci 5-10 kısımda özgün olabiliyor. Başlangıçta kesinlikle bir ortaya gelmesini arzuladığımız bir bayan ve bir erkek oluyor. Onların karakterleri, ortalarındaki çatışma ve başlangıçta olayların nasıl gelişeceği aslında o dizinin ne kadar özgün olduğunu belirliyor. Ve evet birden fazla vakit makul kalıplar içinde kalıyor kıssalar. Daha acıklı olan yaklaşık onuncu kısımdan sonra erkek ve bayan karakter bir ortaya geldiğinde oluşan durum. Bir sinema sineması olsa, kıssanın biteceği noktada, seyircinin ilgisi sürüyorsa yani iş reyting alıyorsa, ekonomik nedenlerle dizinin devam etmesi gerekiyor. Bu noktada kalıplar ve klişeler devreye giriyor. Elbette klişeleri kimi dokunuşlarla yenilikler katarak kullanmak mümkün lakin bu uzun bir konu ve bir senaryo atölyesinin konusu. Aslında pratikte; vakit baskısı, yapım bütçesinin kısıtlamaları vesaire derken o dokunuşları da yapamıyor ve kendinizi düz klişelere teslim olmuş buluyorsunuz.
Yeni projeler var mı? Önümüzdeki periyotta neler yapmayı düşünüyorsunuz?
Kesinleşmiş bir proje yok ancak her vakit olduğu üzere üzerinde çalışmakta olduğumuz yeni işler var. Bir sinema sineması öyküsünün araştırma evresindeyiz. Gerçek bir kıssadan uyarlama yapmak istiyoruz. İki başka televizyon dizisi projesi için de yapımcılarla görüşüyoruz.