Umudumuzu kaybedecek miyiz?

Burak Çetiner*

İngiliz sosyalist direktör Ken Loach’un son sineması “Umudunu Kaybetme” (The Old Oak) Filmekimi’nde seyirciyle buluştu. Sinemanın içeriğine geçmeden evvel sinemaseverlerin heyecanla beklediği Filmekimi’yle ilgili birkaç kelam söylemek gerekir diye düşünüyorum.

Binlerce liralık Lale Kart’lardan birine sahip olmayan benim üzere izleyiciler, bir cumartesi günü bilet almak için uyandıklarında biletleri satışa sunan online platformun verdiği kusurlarla karşı karşıya kaldılar. İstanbul Kültür Sanat Vakfı’nın (İKSV) fahiş fiyatlarla satışa sunduğu Lale Kart’lar bir yana, futbolseverlerin yakından bildiği ve Seyahat hareketleri sonrasında hükümet tarafından bir nevi fişleme olarak uygulamaya konan Passolig sisteminin kurucu şirketinin bilet satarken yaşadığı teknik(!) sıkıntılar, İKSV’ye yönelik sert ve haklı tenkitleri beraberinde getirdi. Ken Loach, Türkiye’deki en tanınan sinema etkinliklerinden birinin bu halini görseydi ne yorum yapardı diye düşünmeden edemiyor insan…

Bütün bu aksilikleri geride bırakıp Kadıköy’e 2021 yılında kazandırılan Sinematek/Sinema Evi’ndeki hoş salona geçerek Ken Loach’un son sineması olan “Umudunu Kaybetme”yi onlarca sinemaseverle birlikte izlemeye koyulduk. “Ülke ve Özgürlük” (Land and Freedom), “Özgürlük Rüzgarları” (The Wind that Shakes Barley), “Özgürlük Dansı” (Jimmy’s Hall) üzere politik sinemalarıyla bilinen usta direktörün son yıllarda çektiği “Ben, Daniel Blake” (I, Daniel Blake) ve “Üzgünüz Size Ulaşamadık” (Sorry We Missed You) sinemaları de çok ses getirmişti. Ken Loach bu sinemalarda “sıradan” İngiliz emekçilerin hayatını gerçekçi bir biçimde ve personel sınıfının kapitalist sistemle çelişkilerini bütün çıplaklığıyla beyaz perdeye yansıtarak seyirciye aktarmıştı. 2023 üretimi “Umudunu Kaybetme” sinemasında ise Avrupa’da olduğu üzere Türkiye’de de yakıcı bir siyasi tartışma gündemi olan göçmenlik sorununu ele almış usta direktör.

‘BAŞKA BİR DÜNYA MÜMKÜN’

Suriye’deki iç savaştan kaçarak İngiltere’nin kuzeyinde küçük bir kasabaya gelen bir göçmen kafilesinin fotoğraflarıyla birinci sahne açılıyor. Kafilenin büyük bir çoğunluğu Suriyeli bayan ve çocuktan oluşuyor. Kasabaya adım attıkları andan itibaren aşağılanmaya ve ırkçılığa maruz kalıyorlar. Yerli kasaba halkı ile Suriye’den gelen Arap göçmenlerin konumsal olarak kesişen bahtı sinemanın başrolleri TJ Ballantyne (Dave Turner) ile Yara (Ebla Mari) üzerinden “Başka bir dünya mümkün” dedirtecek halde işleniyor. Ken Loach, bu mevzuda yapılan sinemalardan kendini ayıracak halde İngiliz emekçi sınıfının geçmişten gelen dayanışmacı kültürünü sinemada organik bir biçimde işliyor.

“The Old Oak” barını işleten orta yaşlı TJ’nin aile mesleği olan madencilik ve babasından miras kalan maden emekçilerinin uğraşı, sinemaya bir art fon olarak değil ezilenlerin dayanışmasının gerçek bir modülü olarak yansıtılmış. Savaşın getirdiği bütün zulümlerden kaçarak yabancı bir ülkeye sığınmak zorunda kalan genç bayan Yara, bu kasabanın geçmişindeki maden personellerinin çabasından çok etkileniyor. Hem ailesi hem de kendisi için bir var olma uğraşı veren Yara, kasabaya göçmen olarak gelen beşerlerle ve alışılmış TJ ve Laura (Claire Rodgerson) üzere İngilizlerle bir arada güçlü bir dayanışma örgütlüyor. Burada “eski huzurlu günlere” hasret duyan yerli halkla vakit zaman fizikî arbedelere da dönüşen çatışmaların yaşandığına tanıklık ediyoruz. “Eski huzurlu günlere duyulan özlem” teması, tıpkı başka birçok ülkenin de benzeri hallerde deneyimlendiği haliyle, bize hiç uzak olmayan bir telaffuz. Ana karakter TJ, eski dostlarıyla yaşadığı tansiyonlar ve işletmekte olduğu barın ekonomik meseleleriyle boğuşurken barın art odasını Laura ve Yara’nın takviyesiyle göçmenler ve lokal halkın dayanışma içinde olduğu bir nevi “halkevi”ne dönüştürme kararı alıyor. Bu noktada “Özgürlük Dansı”nda yer alan emsal bir temayı kullanan direktör tahminen tekrara düşmekle de eleştirilebilir lakin öteki bir açıdan bakıldığında sosyalist gayretin araçlarının yetkince sinema lisanına aktarıldığını da görebiliyoruz.

‘BERABER BİREBİR SOFRAYA OTURMAK İNSANLARI BİRLEŞTİRİR’

Bunun yanı sıra sinema boyunca birçok kere 1984-1985 büyük madenci grevine referans verildiğini fark etmek mümkün, grevin kasabının dayanışmacı kültürünün oluşmasında ne kadar tesirli olduğunun da farklı noktalarda altı çiziliyor. “Beraber tıpkı sofraya oturmak insanları birleştirir” mottosuyla maden grevinden miras alınan uğraş tarihini 2023 İngilteresi’ne aktarmaya çalışan direktör, bilhassa TJ ve Yara üzere şahısların kıssasından yola çıkarak toplumsal problemleri sanatsal bir lisanla işlemeyi başarıyor. Bunu yaparken salt bir propaganda lisanından öteye geçerek bireyin ruhsal fotoğrafını çizerek karakterleri derinleştiriyor. Okuyucuya daha fazla “spoiler” vermemek ismine kıssadaki birtakım ayrıntıları atlasak da TJ’in köpeği ve Yara’nın fotoğraf makinesi üzere başrollerin hayatındaki kıymetli sembollerin güçlü bir anlatımı desteklediğini belirterek geçelim. Sinemanın başlığı Türkçeye her ne kadar hür bir çeviriyle “Umudunu Kaybetme” olarak aktarılmış olsa da bu çevirinin sinemanın bilhassa son sahnesiyle uyumlu olmasından kaynaklı başarılı bir çeviri olduğunu söyleyebiliriz.

Özellikle Türkiye’de göçmenler sorunu tartışılırken çabucak her kısımdan işittiğimiz ayrımcı argümanlar karşısında birlikte hayatı savunanların ümitsizliğe kapıldığını görüyoruz. Yıllardır AK Parti iktidarı altında ezilen halk kesitlerinin ve insanlık dışı şartlarda yaşamak zorunda bırakılan komşu halkların önünde “Umudumuzu kaybedecek miyiz?” sorusu tüm gerçekliğiyle ortada duruyor. Yer yer fazla naiflikle ya da ütopyacılıkla suçlanabilecek bu sinemada ise karşımıza “Başka bir dünya mümkün” diyenlerin en azından bir vizyon ortaya koyabildiğini görmek nitekim umut verici.

Ken Loach’un gerek sanatsal gerek politik olarak inanılmaz bir iş çıkardığını düşündüğüm bu sineması için kelam edebileceğim tek olumsuz noktası var. Senaryoda Suriye İç Savaşı’na politik olarak çok değinmemiş olmasına karşın savaşı mevzu alan birkaç anekdotun savaşı salt bir Suriye rejimi zulmü ve Palmira Antik Kenti’nin yok edilmesi örneğine referansla bir IŞİD barbarlığı olarak okuması son derece bahtsız olmuş. Bu noktada ana temanın İngiltere’deki göçmenlik tartışması olmasından kaynaklı savaşın politik kıymetlendirilmesine hiç girilmemesi tercih edilebilirdi. Lakin bu türlü bir işe girildiği noktada başta ABD ve İngiltere emperyalizmi olmak üzere Körfez ülkeleri ve Türkiye’nin bu yıkımdaki sorumluluğuna değinilmesi sosyalist bir direktör için politik açıdan daha gerçek olurdu. Sinemanın bu politik zafiyetini dikkatli izleyici fark edecektir. Açılış sahnesindeki sponsorlar listesinde yer alan ve medya kümesi olarak savaşın başından beri emperyalizm yanlısı bir çizgide yayın yapan BBC kümesinin sahibi olduğu “BBC Film” ismini görmek, seyircinin aklına sinemanın yapımcılarının bu politik düzleme dair bir tasarrufta bulunup bulunmadığını getiriyor.

*Akademisyen.