Uzmanlardan Salih Zoroğlu yorumu: Argümanlar gerçekse bu hudut aşımıdır
Çocuklara uyuşturucu unsur vererek aileleri hakkında çocuk istismarı suçlaması yapmaya teşvik ettiği söylenen Prof. Dr. Süleyman Salih Zoroğlu’nun hakkındaki savlar o kadar önemli ki, insan inanmakta zahmet çekiyor. Türkiye birkaç gündür BirGün muharriri Timur Soykan’ın ‘Profesör Kabus’ haberiyle gündeme gelen Psikiyatrist Prof. Dr. Süleyman Salih Zoroğlu’nu konuşuyor.
Habere nazaran, Zoroğlu tedavi için kendisine getirilen çocuklara ‘çoklu kişilik bozukluğu’ tanısı koyarak çocukları aile bireylerinin istismarına uğradığına inandırıyor. Hatta Zoroğlu’nun şimdiye kadar 180’den fazla çocuğa çoklu kişilik bozukluğu teşhisi koyduğu belirtiliyor. Münasebetiyle bu çocukların ve ailelerinin akıbeti de savcılık tarafından araştırılıyor.
Zoroğlu, ailelerin şikayeti üzerine tutuklanarak cezaevine gönderildi ve sözünde gayesini aştığını söyledi.
2011-2016 yılları ortasında İstanbul Tıp Fakültesi (Çapa) Çocuk Psikiyatrisi Anabilim Kısmı Lideri olan ve çocuk istismarı hadiselerinde uzman bir isim olarak gösterilen Zoroğlu’nun tedavi metodu ve hastalarıyla kurduğu bağlantı, etik, ahlaki ve mesleksel sonların neler olduğunu da tartışmaya açtı.
Uzmanlara bu tartışmayı sorduk. Türk Tabipleri Birliği Lideri Şebnem Korur Fincancı, “İddialar gerçek ise bu hudut aşımıdır” diyor. Türkiye Çocuk ve Genç Psikiyatrisi Derneği Lideri Prof. Dr. Fatma Neslihan İnal, ketamin ilacının psikiyatri alanında kullanımının çok özel şartlarda olduğunu vurgulayarak yaygın bir tedavi tekniği olmadığını söz ediyor. Psikiyatrist Prof. Dr. Burhanettin Kaya da Türkiye’nin bir Ruh Sıhhati Yasası’na olan muhtaçlığı lisana getirerek Türkiye Psikiyatri Derneği’nin 18 sefer meslek tarifleri, mesleksel roller ile ilgili belirsizlikleri de olabildiğince ortadan kaldıracak biçimde yasa taslağı hazırladığını ve Meclis gündemine getirmeye çalıştığını söylüyor.
‘HEKİMDEKİ EMPATİ SEMPATİYE KAYMAMALI’
Hekimle hasta ortasındaki bağlantının nerede başlayıp nerede bittiğini sorduğumuz Türk Tabipleri Birliği Lideri Şebnem Korur Fincancı, bu noktada ‘empati’ ve ‘sempati’ kavramlarına dikkat çekiyor. Fincancı, tıp alanında duayen bir ismin tabirini hatırlatarak “’Hekim, hastanın olağan avukatıdır ve onun ıstırabını gidermeye çalışmalıdır’ der. Bizim de hasta-hekim münasebetinde temel unsurumuz bu olmalıdır. Hastanın faydası ve hastaya ziyan verilmemesi temel prensip olarak tanımlanmıştır.
Empatiyi aşan sempatiye kayan, yani hastayı bağrına basma halinden uzak durmamız gerekiyor. Empati hastayı anlamak, bir ağrısı varsa bu ağrının onu ne seviyede rahatsız edeceğini kavramaktır fakat alıp kucağınızda sallamak değildir. Tabibin misyonu, hastalığı anlayıp tıbbi standartlar ölçüsünde tedaviyi uygulamaktır” diye konuşuyor.
‘KORUMA VE UZAKLAŞTIRMA SİSTEMLERİ EKSİK’
Fincancı’ya haberde yer alan hekimin meskeninde kalma ve diğerlerinin seanslarına katılma üzere savları soruyoruz. Fincancı, “İddialar gerçek ise bu hudut aşımıdır” değerlendirmesi yapıyor. Bunları kabul edilemez olarak nitelendiren Fincancı, Türkiye’deki müdafaa ve uzaklaştırma düzeneklerinin eksikliğine dikkat çekiyor: “İstismar savında olması beklenen nedir? Bu istismarın yargıya bildirilmesi, istismarı gerçekleştirenlerden istismara uğrayanın uzaklaştırılması yani müdafaa kararı verilmesi gerekir. Lakin Türkiye’de bu mevzuyla ilgili çok önemli düşünceler var. Müdafaa kararı verilmesine karşın muhafazaya alınmayıp öldürülen bayanlar var bu ülkede. Bu tasalar bazen bizim etik dışı ve hudut aşımı uygulamalara girmemize neden olsa da bu durum zahmetli elbette. Öteki yollar, yollar bulunması gerekiyor.”
‘ÇOCUĞUN ÜSTÜN FAYDASI DÜŞÜNÜLMELİ’
Türk Tabipleri Birliği’nin kendi kontrol sistemleri olduğundan bahseden Fincancı, Prof. Dr. Süleyman Salih Zoroğlu ile ilgili şimdiye kadar kendilerine bir şikayet ulaşmadığını belirtiyor: “Tabip Odası’nın onur şurası var. Bu bir disiplin heyeti aslında. Yapılan şikayetler ya da bu olayda olduğu üzere basına yansıyan olaylar resen de idare şurası kararı ile bir soruşturma başlatılmasının yolunu açar. İdare heyeti hazırlanan soruşturma raporuna nazaran, raporu onur şurasına sevk eder. Onur şurası hem raporu kıymetlendirir hem de tarafları dinler. Konsey, kararını verir bu karar itiraza açıktır. Buradaki itirazlarla birlikte de yüksek onur şurasına masraf. Birebir yargılama sisteminde olduğu gibi… Ve evet, bir kontrol düzeneği vardır fakat bunun için tabip odalarının haberdar olması gerekir.”
Zoroğlu hakkında TTB bünyesinde bir soruşturma başlayıp başlamayacağına dair Fincancı’nın karşılığı şöyle oluyor: “İstanbul Tabip Odası bu mevzuyu ele alacaktır ve bu kadar tartışılan bir mevzuda soruşturma açmaya karar verecektir diye düşünüyorum.”
Fincancı, basında olayın ele alınış hali nedeni ile ilgili kaygılarını de paylaşıyor. Çünkü Fincancı, burada kıymetli olanın çocuğun yüksek faydası olduğunun altını çizerek şunları söylüyor: “Basında bu haberin bu biçimde ele alış biçimi, adaleti elimize almak demektir. O sopayı, uygun olan sistemleri işletmeden elimize aldığımızda herkes kaybeder.
Haberle ilgili tek telaşım, istismara uğrayanların bunu lisana getirmekten kaçınması… Bence hekim soruşturulmalı, savlar doğruysa gerekli süreçler yapılır. Lakin burada kıymetli olan çocukları korumak, çocuğun yüksek faydasını düşünmek. Bu türlü bir olay varsa çocuğu bundan nasıl koruyacağımızı düşünmeliyiz. İstismar olgularında, baskılarla şikayetlerin geri çekildiğini biliyoruz.”
‘RUHSAL BOZUKLUKLARI TEDAVİ ETTİĞİ SÖYLENEN İLAÇ BELİRTİLERİ ARTIRABİLİYOR’
Türkiye Çocuk ve Genç Psikiyatrisi Derneği Lideri Prof. Dr. Fatma Neslihan İnal da haberde dikkat çekilen ketamin ilacının çok özel şartlarda kullanılması gerektiğini tabir ediyor. Çünkü İnal, bu ilacın kişilik bozukluklarını, varsa ruhsal rahatsızlıkları daha artırabileceği ikazında bulunuyor: “Psikiyatride ilacın çocuklarda kullanımı uygun şartlarda ve aileden müsaade alarak oluyor. Deneysel etapta depresyon tedavisinde kullanılabilse de çocuk ve ergenlerde bilhassa halüsinasyon üzere şuur bölünmesi üzere belirtileri artırdığı saptanmış çalışmalarda. O nedenle çocuklarda kullanımı şimdi çok bariz değil. Türkiye’de çocuklarda kullanımı yaygın değildir. Aslında dünyada da değil. Esasen erişkinlerde de bahsedildiği üzere damar içi bir uygulama yok. Yalnızca burun spreyi olarak deneme kademesinde var. Zira uzun vadeli kullanımda yan tesir yapabiliyor. Bilhassa travma hastalarında daha fazla gördüğümüz, şuur çözülmesi yapabiliyor. Aslında ilaç, bu belirtileri artıran bir ilaç. Haberde bilinçaltına atılan anıların ortaya çıkmasını sağlamak için kullanıldığı yazıyor lakin benim bildiğim bu türlü bir tesiri yok. Psikozu ortaya çıkarabiliyor, şuur bölünmesi yapabiliyor kişi. Aslında bunları tedavi ettiği söylenen ilaç, tam da bu belirtileri artırıyor. Bu nedenle çok özel şartlarda kullanılması gerekir. Mesela intihar eğilimi ya da depresyon direnci olan çocuklarda özel müsaadeyle ve sprey formunda kullanılabilir ancak bu uygulama aslında Türkiye’ye girmiş değil. Yani bizim uyguladığımız bir tedavi metodu değil. Bu tedaviler, ‘bizim daha çok bilgiye gereksinimimiz var’ dediğimiz tedavilerdir.”
‘7 YAŞIN ALTINA BU TÜRLÜ BİR TEŞHİS KOYMAMIZ ÇOK ZOR’
Haberde yer alan bir öteki iddiayı daha soruyoruz. Zoroğlu’nun 180’den fazla çocuğa çoklu kişilik bozukluğu teşhisi koyması olağan mi? Bir tabibin bu kadar olay ile müsabakası mümkün mü? İnal, bunu olağan bulmadığını anlatıyor: Çoklu kişilik bozukluğu, çocuk ve ergenlerde çok sık koyduğumuz bir teşhis değil. Çocuk ya da ergen ağır bir travma yaşadıysa ‘dissosiyasyon’ dediğimiz şuur bölünmesi durumu görülebiliyor. Çocuk büyüdükçe, bilinçsel işlevleri geliştikçe anlaşılacak bir şey. 7 yaşın altına bu türlü bir teşhis koymamız çok sıkıntı esasen. Fakat mesela kişi bir travma merkezinde çalışıyordur ve daima bu türlü olayları görüyordur ya da istismar merkezi ile ağır çalışıyordur o vakit karşılaşmak mümkün.”
İnal, psikiyatrların ruhsal sıhhatini denetleyecek bir düzeneğinin eksikliğinden bahsediyor. Uzman oluncaya kadar bu kontrol sisteminin var olduğunu lisana getiriyor. Uzmanlığın usta-çırak münasebeti bağlamında gerçekleştiğini söyleyen İnal, bu mesleği yapamayacak ruhsal meselelere sahip bireylerin bu süreçte fark edildiğini tabir ediyor. İnal, uzmanlık boyunca açığa çıkmamış bir sorunun sonrasında çıkabileceğine işaret ediyor. Pekala ruh sıhhatimizi teslim ettiğimiz tabibin ruh sıhhatinden nasıl emin olabiliriz? İnal, Ruh Sıhhati Yasa Tasarısı çıkarılması gerektiğini söyleyerek böylelikle ruh sıhhati çalışanlarının ruh sıhhatlerine ait hususlar konulmaya çalışıldığını belirtiyor. İnal da hekimle ilgili argümanlara temkinli yaklaşarak “Eğer doğruysa tabibin bunu gerçekleştirmesine sebep olan şartların sonradan oluştuğunu düşünüyorum. Daha evvel çalıştığı kurumların Türkiye’nin epey saygın kurumları. Münasebetiyle sonradan bir dert oluşmuş olabilir. Zira bahsettiğimiz devirlerde külfet olsa mutlaka fark edilirdi ve ona nazaran adımlar atılırdı” diyor.
‘HABER BİR MESLEK ALANINA KARŞI LİNÇ PROPAGANDASINI TETİKLEYEBİLİR’
Psikiyatrist Prof. Dr. Burhanettin Kaya, medyanın lisanını eleştirerek bu çeşit haberlerin bir mesleği gaye haline getirip linçlenmesine sebep olabileceği eleştirisini lisana getiriyor: “Olayın birinci aktarılış biçimi ve bunu destek alarak yapılan haberin lisanını, haberlerin yayılışı biçimini ve verilen yansıları de şekillendirmeye başlar. Ortaya çıkardığı hislerle birinci haber, bireye ya da bir meslek alanına karşı bir linç propagandasını tetikleyebilir, bunun yanında olayın bağlamını, nedenselliğini, boyutlarının anlaşılmasını da zorlaştırabilir.”
Kaya, ruh sıhhati alanında çalışanların ruh sıhhatlerini denetim edecek bir kontrol düzeneği olmadığından bahsederek şu soruyu soruyor: “Böyle bir şeye muhtaçlık var mı? Bir mesleği yapabilmek sistemin uygun bulduğu bir ruhsal yapıya sahip olmayı mı gerektiriyor?”
Kamu vicdanını sarsan bir olay yaşandığında akla gelen birinci sorunun bu olduğunu söz eden Kaya, şunları söylüyor: “Oysa biliyoruz ki şiddet ve makus muameleler, ruh sıhhati bozuk olmayan bireyler tarafından üretiliyor. Cürmü da çoğunlukla ruhsal bozukluğu olmayan bireyler işliyor. Bireyin hayata bakışı, ideolojisi, siyasal ve kültürel aidiyetleri, ruhsal bozukluktan daha çok toplumsal yapının eseri bir kişilik yapısının sonucu olarak bu yaşanıyor. Sorunuz yaşanan bu olayın sırf bir mental rahatsızlık, bireyin ruhsal sıhhati ile ilgili olabileceği kanısını akla getiriyor ve aksiyonu bağlamından koparmaya başlıyor. Bu odaklanma toplumda yaygın olan şiddet, istismar, taciz, tecavüz üzere olaylara hem fail hem de mağdur açısından ruhsal indirgemeci bir zihinle bakmayı şartlar ve bizi toplumsal, siyasal, kültürel ve ideolojik bağlamından giderek uzaklaştırır.”
Kaya, kişinin mesleksel etkinliklerini yitirecek, muhakeme yeteneğini ortadan kaldıracak ruhsal bozukluğu ortaya çıkması halinde profesyonel takviye almasını gerektiğini lisana getiriyor. Bu durumun mesleksel zorluklar ve travmalar sonucu olabileceğini söyleyen Kaya, “Burada asıl olan sıhhat sisteminin bireyin yaşadığı tüm zorlukları görebilen gözetici, önleyici ve sağaltıcı kamucu bir sıhhat anlayışı ve örgütlenmesiyle bu cins problemleri büyümeden soğurabilen bir niteliğe ulaşmasıdır” diyor.
‘TÜRKİYE’NİN BİR RUH SIHHATİ YASASI YOK’
Türkiye’nin bir ruh sıhhati siyaseti olmamasını eleştiren Kaya, yasaya gereksinim olduğunu şu formda anlatıyor: “Sağlık Bakanlığı’nın resmi siyaset metni haline dönüşen bir Ulusal Ruh Sıhhati Siyaset Metni var. 2011 yılında bununla kontaklı bir Ulusal Ruh Sıhhati Hareket Planı ilan edilmiş, basamaklı bir geçiş planlanmış, kimi hudutlu uygulamalar hayata geçirilmişti. Bu devirde siyasal iktidarın öne çıkardığı ve misyon verdiği birtakım ruh sıhhati uzman ve akademisyenleri olmuştu. Fakat siyasal iktidarın dönemsel politik gereksinimlerine nazaran bu plan daima manipüle edilmiş ve sonuçta uygulanamamıştır. Her ne kadar neoliberal iktisatın prensiplerine ve neoliberal kapitalizmin kurallarına nazaran şekillendirilmiş bir hareket planı olsa da içeriğinde azımsanmayacak oranda yer olan toplum ruh sıhhatine ait düzenlemeler sembolik kalmış ve kötürüm hale gelmiştir. Türkiye’nin bir Ruh Sıhhati Yasası yoktur.
Ne iktidar ne de muhalefet, bu maddeyi çıkarmaya ya da gündem yapmaya istekli görünmüyor. Türkiye Psikiyatri Derneği tam 18 defa meslek tarifleri, mesleksel roller ile ilgili belirsizlikleri de olabildiğince ortadan kaldıracak biçimde ruh sıhhati yasa tasarısı taslakları hazırlamış ve Meclis’in gündemine getirmeye çalışmıştır. Bunu ruh sıhhati alanında faaliyet gösteren öbür tüm meslek örgütleri ve dernekleri ile işbirliği içinde yapmaya çabalamıştır. Bu tasarılar çabucak her periyot siyasal iktidarın bileşenleri içinde yer alan ve dikkat çekmeye hırslı bir milletvekilinin özel eforları ile kurullara kadar ulaşmış ancak daima maddeleşmenin eşiğinden dönmüştür.”
‘NEDENLERİ YALNIZCA KİŞİNİN PSİKOLOJİSİNDE ARAMAMAK GEREKİR’
Sağlıkta Dönüşüm’ün neolibarel sıhhat siyasetlerinin bir yansıması olduğunu ve sıhhatin kamu hizmeti olmaktan çıktığını belirten Kaya, psikiyatri alanının da bundan olumsuz etkilendiğinden bahsediyor. Sıhhatteki siyasetler nedeniyle psikiyatr sayısının azaldığını, istifaların arttığını, genç hekimlerin ve istifa eden akademisyenlerin özel hastaneye geçtiğini ya da kendi muayenehanelerinde ruh sıhhati hizmeti vermeye başladıklarını kelamlarına ekliyor. Devletin küçülmesinin ve kamu hizmetlerinden elini çekerek kontrol vazifesini terk etmesinin özel sıhhat sistemi içinde keyfi uygulamaların artmasına yol atığını lisana getiren Kaya “Nedenleri kişinin psikolojisinde, ferdî kötülüğünde ya da sırf mesleksel yeterliğinde değil sistemin bu yapısında, siyasal iktidarın bu ekonomi-politik tercih ve tasarruflarında, ruh sıhhati yasasını çıkarmayan siyasi kararlarında aramak gerekir” diye konuşuyor.
‘TEDAVİLERE OLAN İNANÇ KORUNMALI’
Haberle ilgili Türkiye Psikiyatri Derneği de dün toplumsal medyadan bir açıklama yayınlayarak doktorlarca sürdürülen tedavilere inancın korunmasının epey değerli olduğunu belirtti.
Açıklamada şu sözler yer aldı: “Bir gazete haberi ile kamuoyuna yansıyan ve çocuk ve ergen ruh sıhhati ve hastalıkları uzmanı Prof. Dr. Süleyman Salih Zoroğlu ilgili mahkemeye intikal etmiş, hala yargılama sürecinin devam ettiği bahis ile ilgili olarak süreci yakından takip ettiğimizi, önemli argümanların olduğu olay ile ilgili inceleme başlatıldığını ve mevzunun takipçisi olacağımızı kamuoyuna duyurmak isteriz.
Diğer taraftan mahkemeye intikal etmiş bir mevzu üzerinden insanların tabipleri ile sürdürdükleri tedavilere yönelik güvensizlik oluşturan, tedavileri değersizleştiren ve bilhassa ülkemiz açısından kıymetli bir sorun olan çocukluk çağı travmaları ile ilgili belirsizlik yaratan açıklamalardan kaçınılması, mahkeme sürecinde olan bir mevzunun genelleştirilmemesi gerektiğini kamuoyu ve ilgililere duyurmak isteriz. Hekimlerimizce gerek psikoterapi gerekse ilaç kullanımı ile yürütülen tedavilerin sürdürülmesi, tedavilere olan itimadın korunması son derece kıymetlidir.
Bu önemli argümanlarla ilgili olarak sürecin takipçisi olduğumuzu tekrar vurgular, ulaşılabilir, bilimsel, inançlı ve etik prensiplerle sürdürülen bir tedavi ortamının hekimliğin temel prensibi olduğunu hatırlatmak isteriz.”