Başar Başarır: Sansürün tesiri sahnelere kadar ulaşamadı
Sait Faik Kıssa Armağanı, Yunus Nadi Hikaye ve Roman Ödülleri’nin sahibi Başar Başarır’ın yeni kitabı ‘Dünyanın Bütün Fıstıkları’, Can Yayınları tarafından yayımlandı. Başarır, kitapta birbirine büsbütün zıt iki kardeşin yıllar sonra bir ortaya gelmesini anlatıyor. Okuyucu, utangaç, uyuşuk ve hayata karşı kırgın Seyfi ile uçarı, kendinden diğer bir şey düşünmeyen Aksel ortasında gidip geliyor.
Başar Başarır’la yeni kitabından hareketle müellifliği ve hayatı konuştuk.
‘Dolunay İki Gece Sürer’ kitabınızda hem Türk-Yunan dostluğunu ve çekişmesini hem de bir baba kız çatışmasını anlatıyordunuz. Bu kere ‘Dünyanın Bütün Fıstıkları’nda iki kardeş çekişmesini anlatıyorsunuz. Ailevi bağların çetrefilliği neden bu kadar ilginizi çekiyor?
Aslında hepimiz insanı anlatıyoruz. İnsan denen garip hayvanın memnunluk peşinde, para peşinde, aşk peşinde, beğenilmek ve sevilmek tutkusuyla biçimden hale girişini anlatıyoruz. Aile denen çok köşeli çember de insani çelişkilerin en kolay sertleştiği, okuyan herkesin kendinden bir şeyler bulabileceği tanıdık bir ülkedir. Evet, ben iki romandır oralarda geziniyorum. Lakin bu şuurlu bir tercih değil. Yani aşağı üst misal bir anlatıyı komşular ortası çekişmeler üzerine de kurabilirdim. Bahtın cilvesi, baba-kız sorunundan sonra bu kere de kardeşlik ağrısı çeldi aklımı, oradan yürüdüm.
Kitabı ağabeyiniz Burak Başarır’a armağan ettiniz. Ağabey kardeş aranız nasıl, birbirinize her bahiste danışır mısınız? Bu kitabı çıkmadan evvel okudu mu, ne yorum yaptı? Bir de kitapta Aksel’in sıhhat durumuyla ilgili teknik bilgiler kısmında malum tabip olduğu için yardımı olmuş olabileceğini düşündüm.
Ağabeyimle aram çok yeterlidir. Çabucak her gün kesinlikle imajlı olarak görüşürüz. Birbirimizin selametinden, iyiliğinden emin oluruz. Lakin bu her vakit bu türlü değildi. Küçükken biz de kedi-kolonya ikilisi üzereydik. Uzak dururduk. Kardeşliğin tadına, tahminen şu dünyada yalnız kaldıktan sonra vardık. Romandaki kardeşlerle benzerliğimiz bu geç kalıştaki benzerlikten ibaretti. Gerisi edebiyatın konusu.
Evet, Dr. Burak romanı yazılma etabında modül parça okudu. Basıldıktan sonra bir bütün halinde tekrar okudu mu, emin değilim. Olumlu ya da olumsuz bir yorumunu hatırlamıyorum. Yalnızca bu işle, genel olarak yazma işiyle uğraştığım için keyifli olduğunu biliyorum. Elbette ki tıbbi sıkıntılarda uzmanlığından yararlandım. Yalnızca ondan değil, diğer bir tabip arkadaşımdan da yardım aldım. Lakin tıbbi bilgilerin önemli kısmı şahsi deneyimlerimle ve ferdî merakımla edindiğim şeylerdir. Bu açıdan bakıldığında, katiyen yatırım tavsiyesi içermezler. Sakın konutta denemeyin.
‘ZİHNİYET MESELESİNE İSYAN ETMEMEK MÜMKÜN DEĞİL’
Kitap yalnızca iki kardeşin anlaşamaması üzerine kurulmuyor olağan… Tabiat, insanlığın tabiata verdiği ziyan da var. Son periyotta de Akbelen Ormanları’nı konuştuk. Bu kitap da biraz üzerine geldi üzere. Eminim öbür etmenler de olmuştur ancak bu muydu sizi yazmaya ateşleyen?
Akbelen hadisesi ben romanı yazıp bitirdikten hayli sonra peyda oldu. Yani büsbütün tesadüftü ya da değildi. Şu yaşadığımız ülkede, katlanmak zoruna olduğumuz sistem ve maruz kaldığımız idare biçiminde Akbelen gibisi tabiat katliamlarının yaşanması muhakkak tesadüf değil. Korkarım daha nicelerine tanıklık etme felaketini yaşayacağız. Benim içimde Kozak’taki maden ocaklarına karşı bir şeyler söyleme dileğini ateşleyen o bölgede şahsen tanıklık ettiğim tabiat yıkımıdır. Aslında Bergama bölgesi, 1990’lardan beri siyanürle altın aranması ve bu bakanlık onaylı katliama karşı bölge halkının organize biçimde direnmesiyle ünlenmişti. Maalesef mahallî uğraşlar ve şahsî fedakarlıklar çok sonlu kazanımlar getiriyor. Bu bir nizam, bir zihniyet sorunu. Üstelik ülkemize de has değil. Sistem diyor ki kısa vadede kazanılacak cüzi bir ölçü para uzun vadede oluşacak tabiat tahribatına yeğdir. Bu körlüğe isyan etmemek mümkün değil. Bilmem yanılıyor muyum?
‘FISTIĞIN GİZEMİ İLGİMİ ÇEKTİ’
Romanınıza fıstık ismini vermeyi konuşalım mı? Dünyanın neden bütün fıstıkları bu kitabın isminde birleşti?
Romana isim koymak çok sıkıntı iş. Ne deseniz biraz eksik kalıyor. Sizin de çok isabetli bir biçimde işaret ettiğiniz üzere kitapta başat çelişki kardeş hengamesi. Lakin bu hengame köy dekorunda ve tekrar birbirleriyle arbede eden (kardeşliğin tadına varamamış) köylülerin ortasında yaşanmakta. Beşerler birbirine kıyarken olan tabiata oluyor. Artık tanım ettiğim tabloyu temsilen bir isim koymak, eskilerin tabiriyle “efradını cami, ağyarını mani” bir isim bulmak hiç kolay değil. Bu sıkıntı işle hayli cebelleştim. Sonunda fıstıkları seçtim. Zira fıstık kozalağın karnında kilitli. Orada sessizce vaktini bekliyor. Ortaya çıktığında da çok insan onun nereden, nasıl geldiğini bilmiyor. Bu gizem, bu sihir aklımı çeldi. Sonuçta romanın cümlesi tahminen bu değildi fakat yerine geçecek bir diğerini da bulmayı beceremedim. “Bırak dağınık kalsın” demek bazen tek deva oluyor.
‘UYDU SİNYALLERİNİ ZAPTURAPT ALTINA ALMAK YARATICI İNSAN AKLINI ESİR ETMEYE YETMİYOR’
Reklam ve medya bölümünü çok âlâ anlatıyor, o berbat halle ince ince dalga geçiyorsunuz. Siz de medyanın içinde bulunmuş ve hala takip eden biri olarak gidişatı nasıl görüyorsunuz? Medyanın ve reklam bölümünün çabucak insan harcayan, acımasız halinin değişmesi için sizce umut var mı?
Yine nizam problemine geldik. Ben 30 sene kadar medyada çalıştıktan sonra 2020 prestijiyle, biraz da zarurî olarak, emekli oldum. Gördüğümü şöyle tanım edebilirim: An prestijiyle Türkiye’de televizyonun beyin vefatı dört başı mamur şeklide gerçekleşmiştir. Bunun da iki sebebi vardır. Evvela, mevcut iktidar çok sesli bir medya nizamına tahammül edebilecek olgunluğa hiçbir biçimde ulaşmamıştır. Bu istikamette en ufak eğilimleri dahi yoktur. İkinci olarak da teknolojik gelişmeler televizyonu geride bırakmıştır. TV yayını biliyorsunuz tek merkezden ve tek taraflı yapılır. İzleyiciler büsbütün edilgen, iştirakten uzak ve seçeneksiz olarak konumlanır. Herkes ekranda akan sinyali kuzu kuzu takip etmekle yetinmek zorundadır. Bu geçtiğimiz asrın zihniyeti. Çok gerilerde kaldı artık.
Önce internet, sonra toplumsal medya klasik sistemleri ezip geçti. Hele Türkiye üzere merkezi yayınların kıskaç altında tutulduğu, aşikâr bir bakış açısının dışına çıkılamayan medya ortamlarında genç jenerasyon derhal alternatiflere yöneldi. Değişiktir, TV’nin bu çöküşü yalnızca yeni mecraları değil, çok eski ancak temel bir sanat olan tiyatroyu da yine canlandırdı. Zira tiyatrolar hala görece özgür. Orada gönlünüzce muhalefet yapabilirsiniz. Sansürün tesiri sahnelere kadar ulaşamadı.
Soruya dönersem, elbette ki umutluyum. Ticari bağlantı de kamu hizmeti olan kitle bağlantı de kendine yeni kanallar bularak akmaya devam ediyor, edecek. Uydu sinyallerini zapturapt altına almak yaratıcı insan aklını esir etmeye -neyse ki- yetmiyor.
‘SEYFİ BİR ANTİ KAHRAMAN’
Kitap, Seyfettin kardeşi Aksel’e nazaran geri planda kalsa da onun kadar başarılı görünmese de onun kadar güzel olmasa da öteki bir gücü ve hayata karşı kazanmışlığı var aslında ya da ben o denli okudum ve sizin de bunun altını çizdiğinizi düşündüm. Gerçek mu?
Seyfi tam bir anti kahraman, haklısınız. Uyuşuk, çekinik, sessiz. Yazarken bu haliyle beni kızdırdığı da oldu lakin kızdıkça daha derinleştim karakter üzerinde. Yazmak bir taraf tutma işi değil. Anlatıcı sesinin Seyfi’yi kayırır üzere duyulmasını istemedim. Lakin şunu da anlıyorum. Bütün o dört yüz sayfada, Meryem Ana dışında, mutlak iyiyi ve mutlak doğruyu temsil etmeye aday olabilecek dahi öteki bir karakter yok. “Aksel üzere oynak olacağıma, Seyfi üzere donuk kalırım daha iyi” denebilir. Bu da okurun tercihidir. Kelam bana düşmez.
‘ERKEK AKAR MASRAF, BAYAN GÖL OLUR, BİRİKİR’
Bir de kitaptaki bayan karakterlerin, erkek karakterlerden daha toparlayıcı ve güçlü olması da bayana hak ettiği prestiji vermek için miydi?
Hep o denli değil midir? Erkekler akar masraf, bayanlar göl olur, birikir. Şayet gezegenimiz erkeklerin elinde kaldığı için bu türlü perişan olmuşsa, ki bence o denli, sanırım bu savın devamında kaçınılmaz olarak “dünya bayanlar sayesinde daha âlâ bir yer olacak” yargısına varırız. Ben de oradayım zati. Şapkayı taktım, altında bekliyorum.
‘GÖZÜM ŞAİRLİĞİ YEMEDİ’
Başar Başarır nasıl yazmaya başlar? Kendi kitaplarını daha sonrasında okur mu? En çok kimin eleştirisini dikkate alır?
Yazmaya lise yıllarında şiirle başladım. Şairliği gözüm yemedi, yaradılış prestijiyle benim becerebileceğim bir şey değildi. O hayata yürek edemedim, diyelim. Birinci hikaye kitabım 1992’de çıktı. Arka arda yedi hikaye kitabı yayımladıktan sonra yazıp bitiremediğim birinci öyküyle birlikte 2013 yılında dümeni romana kırdım. Birinci romanım Sibop 2017’de okurlarla buluştu ve çok güzel karşılandı. Hatta önemli bir mükafata de layık görüldü. O saatten sonra romanda takılı kaldım. Lakin öykücülükten gelen teknikten hiç uzaklaşmadım. Yazdığım üç romanı da hikayeler halinde, yani kısım bölüm yazdım. Bu biçimde yazınca da birinci okurum daima pahalı eşim Deniz Aziz Başarır oldu. Onun okumalarına, yorumlarına, beni yerden yere vuruşuna çok şey borçluyum. Esasen her tenkit benim için değerlidir. Bilhassa de olumsuz tenkit. Şöyle düşünün: Bu çağda, bu vakitte kim kime durup dururken (bedava) akıl verir? Şayet birisi size yaptığınız yanlışı, eksiğinizi, beceriksizliğinizi söylüyorsa; bundan bir çıkar beklediğinden değil, size yahut yapıtınıza kıymet verdiği için söylüyordur. Kitap yayımlandıktan sonra müellifinden çıkar ve artık okurun malı olur. Ben kendi yazdıklarımı tekraren okumak yerine öbür muharrirleri okumayı tercih ediyorum. Hayat kısa, kütüphane büyük.